निसर्गाच्या गप्पा-१

अहमदाबादी बोरे वेगळी आणि मेवा वेगळा. बोरे माहितीच आहेत सगळ्यांना. मेवा पिवळाधम्मक असतो आणि आत काळी बी असते.

अंबोली ही जागा भौगोलिक दृष्ट्या एकमेव आहे.

आंबोली खरेच एकमेव आहे. जगातला सगळ्यात लहान पुर्ण वाढ झालेला बेडुक फक्त इथेच सापडतो. अतिशय दुर्मिळ असलेल्या वनौषधी इथे सापडतात. एकदा महादेवगडावर गेलो होतो. त्याचे ते टकमक टोक आहे ना, तिथुन एक जोडपे रॅपलिंग करुन वर येत होते, वनौषधी घेऊन...

http://natureindiatour.blogspot.com/2010/06/amboli-ghat-biodiversity-hot...

http://www.amboliww.com/

(रच्याकने, ह्या विसलिंग वुड्स हॉटेल चे बांधकाम माझ्या काकाने केलेय. माझेही घर अर्थात त्यानेच बांधलेय आणि आता इतक्या वर्षांनी स्वत्:चे घर रिपेअर करतोय )

दिनेशदा,
या फोटोतले बरचसं मला तर नविनच आहे,
फक्त फोटो ३ मधलं जे आहे, त्याची काही झाडे गावाकडे ओढ्याकडेला होती, लहानपणी आम्ही खात होतो,च व बरी (थोडीशी गोड) लागते, गावाकडे बरेचजण कन्नड मध्ये याला 'सुंबळकाई' (सुंबळ म्हणजे शेंबुड,कारण तसाच (दिसणारा) द्रव त्यात असतो) म्हणताना पाहिलयं, मराठीत काय म्हणतात ते माहित नाही .
कन्नडमध्ये जसं वांग्याला 'बद्नीकाई' म्हणतात,कन्नड भाषेत बहुतेक फळांना 'काई' हा शब्द शेवटी असतोच

जागू, मग त्यालाच अहमदाबादी मेवा म्हणत असावेत.

व्हेनेझूएला च्या सीमेवर असाच एक दुर्मिळ वनस्पती असणारा पर्वत आहे. त्यावे नाव रोरायमा.
त्याच्या कडा उभ्या सरळसोट आहेत. त्या डोंगरावर अतोनात पाऊस पडतो पण त्या पावसामूळेच तिथल्या जमिनीतले बहुतेक क्षार वाहून जातात. ढगांमूळे सूर्यप्रकाशही अडतो. (अंबोलीतही साधारण अशीच स्थिती आहे.) या सर्वांमूळे तिथल्या वनस्पती अनोख्या झाल्या आहेत. क्षार मिळवण्याच्या वेगवेगळ्या आयडिया त्यांनी लढवल्या आहेत. (त्यापैकी काही शिकारही करतात. कांस मधेही साधारण असेच आहे.)
या वनस्पतीनी जे गुण मिळवले आहेत ते बाकिच्या ठिकाणी कुचकामी आहेत किंवा बिनगरजेचे आहेत. अशा वनस्पति मग बाकिच्या ठिकाणी जगू शकत नाहीत.

केनया मधे असलेला माऊंट केनया पण असाच अनोखा. ऐन (विषुववृत्त) एक्वेटॉर वर असूनही तो बर्फाच्छादीत असतो. रोज रात्री गोठवणारी थंडी तर दिवसा गरम, असे हवामान असते तिथे. पण याही वातावरणात अनोख्या वनस्पती तग धरून आहेत तिथे. थंडीपासून बचाव करण्यासाठी ध्रुवीय प्रदेशातील वनस्पती, उंची कमी ठेवतात, तर इथल्या वनस्पती, उंच वाढून देखील स्वतःचे संरक्षण करतात.
या वनस्पतींचे काही नमुने मला माझ्या आजूबाजूला देखील दिसत असतात.

अनिल, आधी माहीत असतं तर ते फळ खाल्लं असत मी. तू म्हणतो आहेस तेच असावं. आत तसाच चिकट द्रव होता.
पण जंगलात भटकताना एक नियम लक्षात ठेवावा लागतो, तो म्हणजे अनोळखी फळे, कितीही आकर्षक दिसली तरी खाऊ नयेत.

जंगलात फळ जितके आकर्षक तितके ते जास्त विषारी असु शकते

होय.... नेरुळला दक्षिणेस टेकडीवर बालाजी मंदिर आहे .. त्याच्या समोरच गावचा पाठीराखा म्हणून ओळखला जाणारा झोटिंग देव आहे..या देवावर सावली धरुन हा ''रांजणे'' देणारा वृक्ष आहे. चैत्रात्,म्हणजे साधारणता अप्रील महीन्यात याला पिवळीधमक मधुर फळे येतात... तोच हा अहमदाबादी मेवा. ग्राम्य भाषेत याला ''रान्ना'' असं म्हणतात.

अरे वा, डॉ मला आता यायलच हवं तिथे.
मी दिल्ली सावरचा उल्लेख केला होता. आमच्याकडे आता फूललीय. हा फोटो काढताना हवा नेहमीप्रमाणेच ढगाळ होती. हि सावर भरभरून फूलते. नावाप्रमाणेच दिल्लीत भरपूर आहे. मुंबईत माझ्या बघण्यात तरी नाही.

या झाडाला तूम्ही चेंगटच म्हणाल कि नाही ? लहानपणापासून पठ्ठ्यने एकही पान गाळलेले नाही. आहे हे पाम कूळातलेच. या पानांना राखून ठेवण्यात काहीतरी "विचार" नक्कीच आहे. बघा विचार करुन !

आकर्षक फूले निर्माण करण्यात ऑर्किडप्रमाणेच निवडूंग पण पटाईत असतात. इथे अनेक प्रकारची फूले, अगदी रस्त्याच्या कडेनेदेखील दिसतात.

आणि हो मी वेडाच. दिसतील तिथे गुलाबांच्या फूलांचे फोटो काढत बसतो.
पण हे असे निसर्गशिल्प समोर असल्यावर, दूसरे करावे तरी काय ?

ही फळे पण अंबोलीलाच, पूर्वी जिथे आयुर्वेदिक झाडांची बाग होती, तिथे दिसली होती. अगदी मौल्यवन रत्ने दिसताहेत कि नाही ? आत चिकट पारदर्शक रस होता. >> दिनेशदा या रसाने आम्ही लहानपणी कागद चिकटवायचो.
नविन फोटो छान.

साधना,
<<हा माणुस खरेच भाग्यवान. याला मुळात जंगलाची/झाडांची ओढ होती. आणि नोकरी लागली ती नेमकी वनपाल म्हणुन... असे भाग्य पाहिजे. अर्थात फिरती असल्याने त्यांना काय कमी त्रास झाला नाही पण निदान आवडीच्या क्षेत्रात काम करायला मिळाले हेही नसे थोडके....>>> अनुमोदन. त्यांचे वाचन आणि अभ्याससुद्धा प्रचंड आहे.

आता इथे १० पानं झाली आहेत. कुठल्या पानावर काय आहे ते शोधायला फार वेळ जाणार. तर ओरिजिनल पोस्ट मधे याची माहीती टाकुयात का? जागुला मधेमधे अपडेट करत बसावं लागेल पण निदान शोधायला सोपं जाईल.
आत्तापर्यंतची लिस्ट मी देते. जागू वरच्या पोस्ट मधे अपडेट करशील का प्लिज?

पान १:
चर्चा- स्वर्गिय नर्तक,अप्सरा ,कोतवाल,हॉर्नबिल/ धनेश /ढापणचोच्या,पळस
फोटो- हॉर्नबिल/ धनेश, पांगिरा/पारिंगा/पांगरा/पांगारा
Tree List - http://www.astro.caltech.edu/~vam/abadtrees.html

पान २:
चर्चा- हळद्या /गोल्डन ओरिओल,मधुमालतीची वेणी ,फुलांच्या वेण्या,बुचाचे झाड,बकुळी/ओवळीण,केळफूल,केळी,चवई
फोटो- बकुळीचे झाड ,पपई,अबोली,मिरची,कोरांटी,पळस,सूझन
मराठी पक्षांची नावे शोधण्यासाठी एक वेबसाईट
http://www.birdsinfo.net/birdsinfo/marathibirdnames.aspx

पान ३:
चर्चा- पांगिरा/पारिंगा/पांगरा/पांगारा ,पर्जन्यवृक्षाची फूले ,सँडपेपर चे झाड
फोटो- पावडर पफ,गणेशवेल/चित्तरंजन, जांभळ फुल,अंजीराच्या कूळातील झड ,वाघूळ फूले/ब्रम्हदंड

पान ४:
चर्चा- सावरीची बोंडे ,मेक्सिकन सिल्वर कॉटन ,गजरे
फोटो- निगडी/ वनई/ निर्गुडी,नागवेलीची पान,माका

पान ५:
चर्चा- सप्तपर्णी,भांबुर्ड्याची पाने ,ओवा, नागवेलीची पान ,दिल्ली सावर,खाऊची पानं
फोटो- ओव्याचं झाड,नरक्या

पान ६:
चर्चा- एरंड,खायच्या पानांची वेल ,काटेसावरी, बकुळ/ओवळीण, घाणेरी,पावडर पफ,ओवळदोडा,कवटी चाफा,भुईचाफा
फोटो -अस्वने,घाणेरी

पान ७:
चर्चा- सुगंधी अशोक ,सुरण फूल
फोटो -माऊ,टोपली कारवी

पान ८:
चर्चा- टोपली कारवी , पपनस ,तिवर,बांबु
फोटो - हाशाळे, हिरडे,अंबोलीची जांभळे,रातांबे/ कोकम,नेर्ल्या, तोरणं,रानद्राक्षं, वेली करवंद ,बांबु

पान ९:
चर्चा- चारोळ्याचे झाड,माकडांचे लाडु ,अस्वलाच्या भाकर्‍या, बेडकीचा पाला ,अहमदाबादी मेवा, बांडगूळ,सोनघंटा
फोटो - निळी जास्वंद,चिकट पारदर्शक रसवाली फळ, शिवण / गंभारीची फूले,केसात माळायची करवंदे, वाघरी (आमरी म्हणजेच ऑर्किड)

सावली हे अत्यंत महत्वाचे काम आहे आणि ते नेटाने करायलाच पाहिजे. लिहिण्याच्या नादात मी वहावत जातो, जागू शिस्त लावेल अशी आशा आहे.
त्या फळांसारखीच फळे मला तिवरांच्या जंगलात पण सापडली होती. त्याचा पण असणार फोटो माझ्याकडे.

दिनेशदा...... आणि आलात म्हणजे ,याच नेरुळला ''कैलास'' नावाचा एक इसम पडीक असतो हे लक्षात ठेवून आमचे कडे पायधूळ झाडायला विसरु नका.

हो डॉक्टर नक्कीच.
जागू, यापुढे प्रत्येक नवीन पान निर्माण झाले कि त्याच्यावरचे कि वर्डस मूख्य पानावर द्यायचे, बरं का.

सावली ग सावली, किती ग तु धोरणी! इझी रेफरन्स. खुपच छान. धन्स.

वरच्या दिनेशनी टाकलेल्या फोटोतला दुसरा फोटो आहे त्या फळाचे नाव कांगला. गणपतीच्या माटीवर बांधण्यासाठी याचा उपयोग होतो. इतर काही उपयोग घरी तरी कोणाला माहित नाही.

जागू मी मुंबईतून कोनफळ नायजेरियात नेले होते. तिथल्या मातीत वर्षभरात ५ किलो आकाराचे कोनफळ जमिनीत तयार झाले. तिथे जमिनीखालचे बरेच कंद खाल्ले जातात. याम नावाचा एक कंद दोन फूट लांब आणि साधारण ६ इंच रुंद असतो. आतून पांढराशुभ्र असतो तो. त्याला खाज वगैरे काही नसते. खूप चवदार लागतो तो. दिल्लीमधल्या नायजेरियन दूतावासातील नायजेरियन स्टाफसाठी तो आणतात (अर्थातच भारतात मिळत नाही. ) मी नेहमी घरी घेऊन यायचो तो. पण बाजारात आणताना त्याचा पुन्हा रूजणारा भाग नेहमीच काढून टाकलेला असतो, म्हणून आपल्याकडे लावता आला नाही.
या यामबद्दल मजा. मी तो आणला की मला सहज सहा ते आठ वेळा पूरायचा तो. मला हवा तेवढा मी कापून घ्यायचो मग मी ऑफिसला गेलो की माझी हाऊसमेड त्यातला थोडा भाग चोरायची, तरी आम्हला दोघांना मिळून तो बरेच दिवस पुरायचा. तिथल्या बाजारात याचे ढीगच्या ढीग लागलेले असतात. मी अनेक भारतीयांना सांगितले तरी तो कुणी खात नसत.

ते हिरव्या फळांचे झाड नाही बॉ ओळखता आले. कदाचित फूले असते तर ओळखता आले असते. अशा वेळी स्थानिक लोकांची मदत मिळाली तर किती छान. निदान नाव तरी कळले असते.
हिरव्या चाफ्याची फळे अशीच असतात पण त्यांना टोक असते.

साधना, कांगलाचे निदान नाव तरी कळले. त्या भागात माटोळीला गणपतिच्या सजावटीत खूप महत्व असते, ती जास्तीत जास्त भरगच्च असावी याकडे कटाक्ष असतो, अगदी नैसर्गिक घटकांचा वापर करुन केलेली सजावट असते ती.

ती कांगला फळे आम्ही चिकटवायला वापरायचो.
एका देशातली झाडे ,फळे,फुले दुसर्‍या देशात रुजली तरि त्या भवतालचे जैविक विश्व वाढ्त नाही. काहि वेळा तर त्या नविन वनस्पती स्थानिक ना जगु देत नाहित. आपल्या कडचे गाजर गवत आहे तसच. म्हणून इंपोर्ट करताना बिया कंद धान्य रुजु नयेत अशा प्रक्रिया केलेल्या असतात. कंदाचे डोळे काढ्लेले असतात. बॅगेतुन सुद्धा अशा बिया धान्य नेऊ नये म्हणून नियम असतात.

ती कांगला फळे आम्ही चिकटवायला वापरायचो.

काय चिकटवायला???
हे नियम म्हटले तर योग्यच आहेत. चांगल्याबरोबर वाईटही इम्पोर्ट होऊ शकते गाजरगवतासारखे

हा हा साधना. फोनवरुन टाईपताना "कागद" शब्द राहीला !

दिनेशदा...... आणि आलात म्हणजे ,याच नेरुळला ''कैलास'' नावाचा एक इसम पडीक असतो हे लक्षात ठेवून आमचे कडे पायधूळ झाडायला विसरु नका.
डॉक,
छान माहिती !
जरी दिनेशदांनी विसरलं तरी मी त्यांना आठवण करुन देण्यासाठी त्यांच्याबरोबर असणार आहेच !

जागु,
हलदे बद्दल छान माहिती मिळाली !

हळद ज्यावेळी काढतात त्यावेळी मुळ खोड/कंदाला जोडलेगेलेले मोडुन काढल्यानंतर जे खोड/कंद राहतं ते वरील 'हलदे' सारखच असत, तेच पुढच्या वेळी 'बी' म्हणुन वापरलं जातं.
यात या हळदीच्या 'बी'ला आपण कंदमुळ म्हणु शकतो का ?

हळद हे पिक निघाल्यानंतर त्यातुन बी हे मोठ्या प्रमाणात (दुप्पट्/तिप्पट) मिळत नाही,त्यामुळेच त्याची लागवड (भरमसाठ) मोठ्या प्रमाणात करता येत नाही ,कदाचित त्यामुळेच याचा दर (कांद्यासारखा) एकदम कोसळत नसेल !

जागु,
एकत्र हळकुंड बाजुला केल्यावर साधारण हलदे सारखं (लहान भोवर्‍याच्या आकाराचं ) खोडच म्हणता येईल त्याला, तेच बी म्हणुन वापरलं जातं..
ही कच्ची हळद (भट्टी/चुल्/मशीनने) शिजवली की अशी दिसते,ती (८-१०) काही दिवस उन्हात वाळवुन

मग पॉलीश केल्यावर अशी पिवळी धमक दिसते ,जी बाजारात दिसते