शैव मत

अजुन काही संदर्भ लागत नाही आहे.........ते नंतर सविस्तर लिहिणच ...सध्या या कडे आपण लक्ष द्यावे

<<पण खरंच १९व्या शतकात जी भाषांतरे झालीत ती योग्य भाषांतरे आहेत का? साध्या साध्या शब्दांचे उदाहरण घ्या. धर्म, मूर्ती, अर्थ, देव, आर्य, (इतर बरेच आहेत) यांचे पॉप्युलर इंग्रजी प्रतिशब्द योग्य आहेत का?>>

तुम्हाला अजूनही असं वाटतं का अम्बरीष की त्या भाषांतरांवर अवलंबूनच पुढच्या देशी-विदेशी विद्वानांनी काम केलंय? त्यांना स्वतःला संस्कृत येत नव्हतं आणि मूळ ग्रंथ कधी पाहिले नाहीत म्हणून? खोंदा सारख्या विद्वानांनी अगदी एकेका शब्दावर/ संकल्पनेवर पुस्तकं-आर्टिकल्स लिहिलीत... तुमच्यापर्यंत फक्त १९व्या शतकातली भाषांतरं पोचलीत म्हणजे तेवढंच काम झालंय असं नाहीये.
खोंदा, मॅक्डोनेल, ब्लूमफील्ड, कीथ, दांडेकर, काशीकर, थिटे, विट्झेल, बहुलकर, भट्टाचार्य, पारपोला, पॅटन... आणखीही अनेक.... असंख्य लोकं आहेत विसाव्या शतकातल्या वैदिक विद्वानांच्या प्रभावळीत. तरीही यात नव्या उभरत्या पिढीची नावं घेत नाहीये मी. असो.

रुद्राचा शब्दशः अर्थ रडवणारा असाच आहे.. निसर्गातील ज्या रौद्र शक्ती आहेत, अशा प्राणघातक शक्तीना उद्देशून तोशब्द होता. आजही रौद्र शब्द आपण याच गोष्टींचे विषेषण म्हणून वापरतो. रौद्र वादळ, रौद्र महापूर वगैरे. रुद्र हा रोगांचाही देव मानला जात होता. त्याच्यामुळे माणसाना विषेषतः मुलाना धोका व्हायचा. म्हणून रुद्राच्या प्रभावातुन वाचण्यासाठी प्रार्थना आहेत.

ऋग्वेद ७.४६

स हि क्षयेण क्षम्यस्य जन्मनः साम्राज्येन दिव्यस्य चेतति ।
अवन्नवन्तीरुप नो दुरश्चरानमीवो रुद्र जासु नो भव ॥२॥

स्वर्गपृथ्वीतील लोकाना ऐश्वर्य देणार्‍या रुद्रा आमच्या रोगव्याधी नष्ट कर.

या ते दिद्युदवसृष्टा दिवस्परि क्ष्मया चरति परि सा वृणक्तु नः ।
सहस्रं ते स्वपिवात भेषजा मा नस्तोकेषु तनयेषु रीरिषः ॥३॥

तुझे आकाशातून उद्भवणारे विद्द्युल्लता शश्त्र आमच्या मुलाबाळांवर पाडू नकोस. तुझ्या हजारो औषधी आम्हाला प्रदान कर.

रौद्र शक्तींवर असलेले नियंत्रण हा रुद्र आणि शिव यातला समान धागा.. औषधांवर नियंत्रण हेही दोघांमधले साम्य. शंकराचेही एक नाव वैद्यनाथ आहे. असे समान धागे सापडल्याने शिवगणसमूह वैदिकानी आपलासा केल्यानंतरच्या काळात रुद्र आणि शिव या दोन्ही देवता एकच मानल्या जाऊ लागल्या.. त्रिंबक हाही शब्द पूर्वी अग्नीला उद्देशून वापरला आहे.. ( त्र्यंबक म्हणजे तीन पिता असलेला. अंबा म्हणजे माता, अंबक म्हणजे पिता.. अग्नी साकार होण्यासाठी लाकुड-हवा- ठिणगी म्हणजे पृथ्वी-वायू-तेज अशा तीन महाभूतांची गरज असते. म्हणून अग्नीला त्र्यंबक म्हटले जात होते. असे कुठेतरी वाचले आहे. पण अंबक या शब्दाचा आज प्रचलित अर्थ डोळा असाच सापडतो. अंबक या शब्दाचा पिता असा अर्थ अन्य कुठे मिळाला नाही. हे नेमके कुठल्या पुस्तकात वाचले तेही आता आठवत नाही. कुणाला कुठल्या पुस्तकात त्र्यंबक शब्दाचा अर्थ अग्नी असा सापडल्यास शोधून पहा. ) नंतर हाच शब्द त्रिनेत्र या अर्थाने शिवाला चिकटला , आज हाच अर्थ प्रचलीत आहे.

सर्वश्री अंबरिष आणि जिल्लेइलाही....

तुम्हा दोघांचेही विस्तृत प्रतिसादाबद्दल मनःपूर्वक आभार. माझ्या प्रतिसादात मी सुरुवातीलाच कबूल केले आहे की मी 'रुद्र' अर्थाविषयी मांडलेले मत हे एका अभ्यासकाचे नसून सामान्य वाचकाचे आहे. त्यामुळे त्याबद्दल मी तुमच्या खुलाशाला, जो दोघानीही सप्रमाण इथे दिला आहेच, स्वीकारणे क्रमप्राप्त आहे.

जिल्लेइलाही यानी 'त्र्यंबक' चा उल्लेख केला आहे. ते एक रुद्राचेच विशेषण असून तीन माता या अर्थाने (विश्वाची तीन भागात विभागणी झाली असल्याने....आकाश, पृथ्वी, पाताळ) सुचविणारे ते नाम आहे.

मलाही अंबकचा अर्थ 'डोळा' असाच सापडला होता, मात्र अग्नीला त्र्यंबक म्हटल्याचे माझ्या वाचनात कुठे न आल्याने वा त्या दृष्टीने मी कधी शोध घेतलाही नसल्याने आता या क्षणी तुम्ही (तसेच अंबरिषही) तसे म्हणत असाल तर नक्कीच त्याला काही आधार असणार.

अशोक पाटील

gharacha net band ahe. Udya savistar lihin

११ रुद्र आणि महारुद्र (शंकर) यांचा परस्पर संबंध काय? त्या ११ रुद्रांचे ऐतिहासीक संदर्भ आहेत का?

लाहोरी लॉजिक आहे. हि पाकी मनोवृत्ती आहे.

आता त्याना कशाला मध्ये आणताय?

धन्यवाद अंबरीश.

कितीही ओढाताण करा, वेदातला रुद्र हा वैदिकांचा देव आणि शिव हा अवैदिक देव हेच वास्तव आहे.. नंतरच्या काळात हे एकरुप झाले. शिव जर पहिल्यापासून वैदिकांचाच देव असता तर शंकराच्या, शिवाच्या, हनुमानाच्या देवळात ब्राह्मण पुजारी नसते का दिसले? पण या देवळातून मुख्यतः गुरव- ब्राह्मणेतरच अधिक असतात. कारण हे देव प्रामुख्याने अवैदिकांचेच होते.

केवळ शिवच नव्हे.. तर बहुतांशी अगदी ८० % कुलदैवते असतात. तीही प्रामुख्याने शंकर शक्ती यांच्याशीच जास्त करुन संबंधित असतात.. अशा देवळाम्मध्येही ब्राह्मणेतरच प्रामुख्याने पुजारी म्हणून असतात.. वैदिक देवाना इंद्र, वरुण, अग्नी, इ ना कुणीही कुलदैवत म्हणून भजत नाही..

आज सगळे हिंदुच आहे.. कुणीही कुठलाही देव भजावा, पुजावा.. त्यात दुमत नाही.. भक्ती असावी, पण इतिहास अबाधीतच ठेवला जावा.

भक्ती वेगळी, इतिहास वेगळा.... नो कन्फ्युजन.

If it looks like a duck, swims like a duck, and quacks like a duck, then it is a duck.

होय होय... बदकच... पण दोन बदके असू शकतात.. त्यांचे वेगळे, तुमचे वेगळे... तुम्ही त्यांच्या बदकावर मालकी सांगू नये..

>> पण इतिहास अबाधीतच ठेवला जावा.

जामोप्या,

>> वेदातला रुद्र हा वैदिकांचा देव आणि शिव हा अवैदिक देव हेच वास्तव आहे..

अवैदिक म्हणजे नक्की काय? वेद न मानणारे की वैदिक परंपरा न मानणारे?

आ.न.,
-गा.पै.

मला इथे फार खोलात जायला सध्या वेळ नाही. माझं मत थोडक्यात लिहिते -

१. विट्झेल आणि तलगेरी वादाच्या तपशीलात न जाता एवढंच म्हणते की विट्झेल गेली अनेक दशकं वैदिक साहित्याचं अध्ययन करतोय. त्याचं प्रशिक्षण त्यात आहे. तलगेरींना किती संस्कृत (वैदिक) येतं त्याबद्दल मला शंका आहे. आणि तलगेरींचं म्हणणं जर खरं असेल तर आख्खं वैदिक विद्वानांचं जग एका बाजूला आणि तलगेरी एका बाजूला हे शक्य नाही. (एवढी एकी कधीच कुठल्याच विद्वानांत नसते ) दर दोन वर्षांनी जगात इंटरनॅशनल वैदिक कॉन्फरन्स होते. त्यात नाना विषय-वाद चर्चेत येतात. तिथेही जर तलगेरींना कधी कुणी पाठिंबा दिला नाहीये तर त्याचा अर्थ त्यांच्या अर्ग्युमेन्टमधे तेवढा दम नाही असं माझं मत आहे. यात जुन्या स्कूलचा वगैरे प्रश्न नाही. पण कुठलंही संशोधन जर खोडून काढायचं असेल तर मुळात त्या क्षेत्रातलं शास्त्रशुद्ध प्रशिक्षण गरजेचं असतं. तिथे अनेको दशके फक्त आणि फक्त वेद आणि संस्कृत घेऊन जगणारी लोकं (अगदी विट्झेलच्या विरोधात असणारीही) त्याच्या मताला पाठिंबा देताहेत व ती मेथडॉलॉजी स्वीकारतात.

२. दानिनो वगैरेनी नक्की काय मूलभूत संशोधन केलंय? पुरातत्व किंवा संस्कृतमधे? शून्य. फक्त प्रकाशित साहित्यावरून अभ्यास करून आर्टिकल्स खरडण्याला संशोधन म्हणत नाहीत.

३. आर्यांच्या 'मातृभूमी' वरून धमासान युद्ध हा खरा कळीचा मुद्दा आहे. मुळातच आर्य इथले का बाहेरचे त्यावरून वेदांचं आपल्या सांस्कृतिक वारश्यातलं महत्व कमीजास्त होत नाही. ज्यांना राजकारण करायचंय ते कुठल्याना कुठल्या मुद्यावरून करणारच.
आर्यन इन्वेजनची थिअरी पुरातत्वशास्त्रासाठी अनेक दशके आधीच बाद ठरलीये. उगाचच त्यावरून मेल्या मढ्याला धोपटण्यात अर्थ नाही. अर्धभटक्या टोळ्यांचं स्थलांतर अशा चौकटीतून त्याकडे सहसा पाहिलं जातं (स्थलांतर म्हणजे आक्रमण नव्हे). बी बी लाल यांची सर्व अर्ग्युमेन्टस पुरातत्वात मान्य नाहीत हे ही लक्षात घेणं आवश्यक आहे. त्यांच्या नंतरही अनेक कामं झाली आहेत.
सिंधुसंस्कृतीचा वैदिक धर्माशी संबंध लावणारा एकही थेट पुरावा अजून हाताला लागलेला नाही. जे सिंधुसंस्कृतीत सध्या उत्खनन करतात, विश्लेषण करतात त्यांचं यावर एकमत आहे. यात कुठेही राजकारणाचा भाग नाही. जर असं निर्विवाद सिद्ध करता आलं तर आमच्यापेक्षा आनंदित आणखी कुणीच होणार नाही.

<<१९व्या शतकापर्यंत कुणीच असे का म्हणत नाहीत? जी.यु.पोप (१८३०-१९०८) च्या नंतर हे का वारंवार सांगायचा प्रयत्न होतोय?>> कारण विदेशी संशोधक येण्याआधी आपल्या समाजाने स्वतःच्या इतिहासाचा, वाङ्मयाचा, संस्कृतीचा, धर्माचा तटस्थ अभ्यास कधीच केला नव्हता. नाही का? वेदांचा अभ्यास हीही परकीयांचीच देणगी आहे महाशय!

असो. आणखी लिहिण्यासारखं आहे. पण वेळ मिळाला की स्वतंत्रपणे लिहेन.

>>> आर्यन इन्वेजनची थिअरी पुरातत्वशास्त्रासाठी अनेक दशके आधीच बाद ठरलीये.

या वाक्याचा नक्की अर्थ काय? भारतात आर्य हे इराण, उत्तर ध्रुव इ. बाहेरच्या प्रदेशातून आलेले नाहीत व ते इथलेच होते असा पुरातत्वशास्त्रज्ञांचा दावा आहे का?

ते आक्रमण नसून स्थलांतर असू शकतं/ असावं असा या वाक्याचा अर्थ आहे. मूळ पोस्टमधे लिहिलं आहेच.
आर्य नक्की कोण कुठले हे उत्तर फक्त पुरातत्वशास्त्र देऊ शकत नाहीये. कारण आर्य भाषा बोलणारे ते आर्य अशी त्यांची व्याख्या केली जाते. तेव्हा हे हिस्टॉरिकल लिन्ग्विस्टिक्स च्या कक्षेत जास्त येतं. शिवाय आपल्याला जोपर्यंत आर्य-वैदिक भाषा बोलणार्‍या लोकांचा ढळढळीत निर्विवाद पुरावा पुरातत्वात मिळत नाही तोपर्यंत कुठल्याही पुराव्याशी, संस्कृतीशी वैदिक आर्यांचा 'हेच ते' म्हणून संबंध लावता येत नाही.

असो, अवांतर प्रतिसाद. कारण वेद हा या बीबीचा विषय नव्हे.

या विषयावरची जुन्या हितगुजवरची चर्चा इथे आहे. माझा प्रतिसादही तिथे आहे. ११ वर्षांनंतरही माझ्या मतात फारसा फरक पडलेला नाही

वरदा +१ विशेषतः विट्झेल बद्दल.

या वाक्याचा नक्की अर्थ काय? भारतात आर्य हे इराण, उत्तर ध्रुव इ. बाहेरच्या प्रदेशातून आलेले नाहीत व ते इथलेच होते असा पुरातत्वशास्त्रज्ञांचा दावा आहे का?

असा नाही. आर्यन इन्वेजन ऐवजी आर्यन मायग्रेशन.
सिंधुसंस्कृतीचा वैदिक धर्माशी संबंध लावणारा एकही थेट पुरावा अजून हाताला लागलेला नाही

हे सर्वांना मान्य होईल तो सुदिन.

>>सिंधुसंस्कृतीचा वैदिक धर्माशी संबंध लावणारा एकही थेट पुरावा अजून हाताला लागलेला नाही

>>हे सर्वांना मान्य होईल तो सुदिन.

याचा अर्थ ते नाहीच असा नाही. फक्त पुरावा हाती लागलेला नाही इतकंच

प्रा. ढवळीकरांनी 'आर्य' शब्दाची चुकीची व्युत्पत्ती दाखवून दिली आहे. तो शब्द अलीकडच्या काळात प्रथम भाषेच्या संदर्भात मोठ्या प्रमाणात वापरला जाउ लागला. संस्कृतचा अभ्यास करणार्‍या माणसांच्या (यात मुख्यत्वे युरोपीय माणसे होती) असे लक्षात आले की संस्कृत आणि युरोपीय भाषा यात बरेच साम्य आहे. मग अशा साम्य असलेल्या भाषांच्या समुहाला त्यांनी आर्य भाषा (aryan languages) अशी संज्ञा दिली. इथपर्यंत ठीक होते.

पण मग असा सिद्धांत तयार झाला की या आर्य भाषा बोलणार्‍या लोकांचा एकच वंश होता आणि त्या वंशाला आर्य हे नाव दिले गेले. हे चूक होते. वेदांची भाषा संस्कृत असल्याने या आर्यांनी वेद लिहिले असाही सिद्धांत आला. मुळात आर्य असा वंशच अस्तित्वात नसताना त्यांना वेदाचे निर्माते समजणे चूकीचे आहे.

वास्तव हे आहे की वेदांची निर्मिती भारतात झाली. वेद न मानणारे (नास्तिक) अनेक समुह होतेच हे अंबरीशने सांख्यांच्या लेखातच लिहीले आहे. अशा वेदांना न मानणार्‍या लोकांचे साहित्य आज उपलब्ध आहे का आणि त्यात शिव या देवतेचे काय स्थान होते? अवैदिक अशी एकच संस्कृती नव्हती तर वेद न मानणार्‍या लोकांचे वेगवेगळे समुह होते. प्रत्येक समुहाचे आपले असे वेगळे तत्वज्ञान होते. तर त्यापैकी कुठल्या समुहात शिव ही देवता होती?

वरदा,

तुमच्या लेखाचा तुम्ही दिलेला दुवा वाचला. मला पुरातत्त्वातलं फारसं कळंत नाही. पण कुतूहल जरूर आहे.

१.
>> Whatever people might like to believe, we can not stretch the dates of compilation of
>> Rgveda before 1500 BC, let alone that of Yajurveda.

हे मत कशातून आलं?

२.
>> The fact remains that the existence of proto-IndoAryan/IndoEuropean languages is
>> noted from Iran to Turkey, of Hittites, Kassites and Mittanis.

या प्रोटोलँग्वेजमध्ये (अभिभाषेत) लिहिलेला एखादा शिलालेख वा पुस्तक वा कागदपत्र मिळालेले आहे काय? नसल्यास, अशी एखादी भाषा अस्तित्वात होती हे कशावरून ठरवलं?

३.
>> This is because according to the linguists, the term Arya in the vedas denotes a
>> person who speaks the aryan language and NOT any physical attributes.

ही आर्यभाषा कोणती? वरील अभिभाषा तर नव्हे? आर्य या शब्दाचा भाषामूल अर्थ कितपत ग्राह्य धरावा? आर्य हा शब्द विशिष्ट जीवनप्रणालीदेखील दर्शवीत असावा. "कृण्वन्तो विश्वमार्यम्" या घोषणेतून जगभर आर्यभाषेचा प्रसार करायचा आहे असा अर्थ सूचित होत नाही. आर्य जीवनपद्धती सर्वत्र फैलावून जगास (म्हंजे देशोदेशींच्या लोकांस) उन्नत बनवू असा अर्थ मात्र सूचित होतो. आर्य हा शब्द nobel या अर्थीही वापरला गेला आहे.

४.
>> Aryans who appear on the Indian scene rather suddenly in around 1500 BC

इथे अचानकपणे कोणत्या अर्थी म्हंटलं आहे? पुरातत्त्वशास्त्राच्या की भाषिक दृष्टीने? या विधानाचा वरील क्र.१ मधल्या मुद्याशी संबंध आहे का?

आ.न.,
-गा.पै.

याचा अर्थ ते नाहीच असा नाही. फक्त पुरावा हाती लागलेला नाही इतकंच

ज्यांना राजकारण करायचंय ते कुठल्याना कुठल्या मुद्यावरून करणारच.>>> ये ब्बात!

<< या उलट गंगेच्याखोरे हे घनदाट जंगलांचे म्हणून प्रसिद्ध होते. गंगेच्या खोऱ्यात वैदिक लोक अगदी रामायणाच्याच्या आधीच्या कालापासून राहत आलेली आहेत. पण भारतीय युद्धानंतर आणि सरस्वतीच्या आटल्यानंतर भारताचे सत्ताकेंद्र खऱ्या अर्थाने गंगेच्या खोऱ्यात आले. आणि विष्णू शिव ब्रह्मदेव वगैरे दैवते प्रचलित होऊ लागली.>>

<<आजकाल बरेच इतिहासतज्ञ बुद्धाचा काळ इसपू १५०० मानतात. कलिंग जिंकणारा व त्यानंतर धम्म स्वीकारणारा अशोक आणि स्तुपे बांधणारा अशोक वेगळे होते असे म्हणतात. अलक्षेन्द्राच्या स्वारीच्या वेळेस गुप्तवंश होता>>

<< ऐतिहासिक पुरुषास देवत्व बहाल करणे कृष्णापासून सुरु झाले कि काय असे वाटते>>

कोण मानतं? नावं? त्यांचं संशोधनातलं योगदान? कुठला पुरावा दाखवतात? मग या आधी झालेली उत्खनने, शास्त्रीय कालमापनातून मिळालेल्या तारखा, पुरापर्यावरणीय संशोधन, पुरातत्वीय सर्वेक्षणं-उत्खननं यातून उभे राहिलेले उत्तर आणि पूर्व आणि वायव्य भारताचे सांस्कृतिक कालखंडाचे तपशील (रीजनल कल्चरल क्रोनोलॉजीज), विविध शिलालेख -त्या लिपीचा, मजकूराचा वाचन आणि अभ्यास, नाणकशास्त्राचा सखोल अभ्यास, संस्कृत साहित्याचा अभ्यास, इतर संशोधन हे सगळं कुठे टाकून देणार? कारण हे सगळं काही या मतांशी मेळ खात नाही.
शिवाय पुरातत्वात रोज, दरवर्षी नवी माहिती येत असते, जुनी गृहितकं बदलत असतात. ती तुम्हाला माहित आहेत का? रामायण घडलं असा कुठला पुरातत्वीय पुरावा आहे? महाभारत घडलं असावं अशी किंचित शक्यता दर्शवणारा पुरावा किती त्रोटक आणि अंदाजपंचे आहे ते माहित आहे का? कृष्णाचा ऐतिहासिक पुरावा कुठंय?प्राचीन संस्कृत वाङ्मयात किती कृष्ण आहेत माहित आहे का? कृष्ण देवतेची डेवलपमेन्ट वेगवेगळ्या शतकात कशी झाली, त्याच्या आयुष्याचे वेगवेगळे भाग कसे जोडले गेले हे लक्षात आहे का? जेव्हा तुम्ही कुठल्याही ग्रंथाचा पुरावा वापरता तेव्हा त्या ग्रंथात किती कालस्तर आहेत, किती प्रक्षिप्त असू शकतं, जे लिहिलंय त्याची सत्यासत्यता कशी पडताळून पहातात इ. माहिती आहे का (मेथडॉलॉजी ऑफ टेक्स्चुअल क्रिटिसिझम)? ज्या व्यक्तीने तो संदर्भ दिलाय त्याची ग्राह्यता पडताळता येते का? आणि हे सगळं करता येणार नसेल, आपण जे 'संशोधन' वाचतोय त्याची ग्राह्याग्राह्यता कळणार नसेल तर त्या पुराव्यांविषयी आपण बोलू नये हे संशोधनातले सर्वमान्य संकेत आहेत.

तुम्हाला रुद्र-शिव या बद्दल लिहायचंय तर विषयाला धरून लिहा ना प्लीज.

धर्माचा इतिहास हा { वेद - उत्तर वैदिक यज्ञसंस्था आणि लोकधर्म - बौद्ध, जैन व इतर संन्यासी पंथ - सॅवियर गॉड्सची संकल्पना - मूर्तीपूजा - वैदिक अवैदिक परंपरा आणि लोकधर्म यातून देवाणघेवाण होऊन उदयाला आलेले नवे देवदेवता, जुन्या देवतास्वरूपात, त्यांच्या कार्यात झालेले मूलगामी बदल आणि या सगळ्या परंपरांना सामावून घेऊन एकत्र करणारी पौराणिक परंपरा - त्यांचे पुराण ग्रंथ - थोडक्यात आपण आज ज्याला हिंदु धर्म म्हणून ओळखतो त्याचं प्राथमिक स्वरूप } असा सुमारे इ.स.पू. १५०० ते इ.स. चं ६-८ वं शतक या कालखंडातला अत्यंत व्यामिश्र, व्यापक आणि बहुपेडी प्रवास आहे. शिवाय तत्कालीन राजकीय-सामाजिक-आर्थिक घडामोडींशी अत्यंत निकटचा संबंध असणारा. एवढंच लक्षात असू द्यात.

साती आणि तिच्यासारखेच प्रश्न पडणार्‍या इतरांनाही. मी वरती विचारलेले प्रश्न कुणाही एका आयडीला जाब विचारणारे नाहीत तर एकुणातच ऐतिहासिक संशोधन वाचताना काय चौकटीत वाचावं लागतं हे सगळ्यांना कळवण्यासाठी आहे. इथे प्रत्येक वेळी कुणीतरी (अगदी प्रामाणिक हेतूने असले तरी) अर्धवट माहिती/ वाचनावर, प्रशिक्षण नसताना त्यांना आकर्षक वाटतील ती मतं उचलून घेऊन लेख लिहिणार, त्यावर नेहेमीचे यशस्वी कलाकार नेहेमीचा गदारोळ करणार (दोन्ही बाजूंनी). आणि शंकानिवारणासाठी माझ्यासारखं कुणी बसायचं म्हटलं तर आम्हाला प्रत्येक तपशील त्यातल्या चुका घेऊन कुणी काय म्हणलंय रे म्हणून लांबलचक प्रतिवाद करून सर्वमान्य संशोधक मत मांडायचं हे अत्यंत वेळखाऊ काम आहे. मला सध्या माझ्या संशोधनाबाहेरच्या विषयात हे उद्योग करायला वेळ नाहीये खरंच. आणि माझं काय जे चाल्लंय त्यावर मी लिहितेच.

तेव्हा मी अशा धाग्यांवर न लिहायचं जे माझं धोरण होतं ते चालू ठेवत आहे. बाकी सर्वांना चर्चेसाठी शुभेच्छा!

पुरातत्वाचा या धाग्याशी नेमका कसा संबंध आहे हे लक्षात येत नाहीये

चांगली चर्चा, वाचतोय..!!

काही लोकाना देव कोणता याच्याशी मतलब नसतो. सध्या बाजार कुणाचा चांगला चालतो, तो देव आपला असा आक्रोश करायची सवय असते,

आधी इंद्र, वरुण, अग्ने यांचा बाजार चालायचा.

मग विष्णू, गणपती यांचा बाजार चालायला लागल्यावर कुठल्या तरी एक दोन ऋचात त्यांचा उल्लेख आहे, हे या चलाख लोकाना समजले.. लगेच या लोकानी आपले देव टाकले आणि ते यांच्या देवळात गेले.

मग बुद्धाचा बाजार चालतो म्हटल्यावर त्यालाही अवतार केला.

आता शिव आमचाच म्हणून कंठशोष, का? तर त्याचा बाजार चांगला चालतो म्हणून.

मग अल्ला, येशू यांचा बाजार दिसायला लागला, लगोलग , येशूचे हिंदुत्व या नावाने सावरकरांच्या बंधुनी पुस्तक काढले.. काबा म्हणजे शिव असे ओकांचे पुस्तक आले. ताजमहाल आमचाच म्हणून गोपाळ गोडसेचे पुस्तक आले.

ज्या धर्माचे लोक भरपूर आहेत, त्यावरच यांची पुस्तकं निघतात हे एक आश्चर्य... ज्यु धर्म आमचाच पंथ, पारशी प्रेषित आमच्याच देवाचा अवतार किंवा जैन धर्म आमच्याच देवाने काढला अशी पुस्तके हे काढणार नाहीत.. कारण सोपे आहे. ज्यु, पारशी, जैन हे काही जास्त लोकसंख्या असलेले धर्म नाहीत... मग कशाला पुस्तके लिहायची???

अशा ब्रह्मसमंधांचा बाजार तर जनतेने कधीच उठवला आहे. तरीही अधून मधून अडाणी जनता याना बळी पडते.