qaaoDyaa idvasaaMnaI kahI karNaanao p`acaIna timaL [ithasaacyaa eka pOlaUcaa AByaasa krtanaa timaL saMgama saaih%ya vaacalaM. p`acaIna kaLat rajaaEayaanao ek~ Aalaolyaa timaL ivaWanaaMcyaa saMGaanao saMkilat kolaolao ivaivaQa kvaIMcaM ho t%kalaIna saaih%ya (mhNaUna saMGama à saMgama). yaatlao savaa-t jaunao g`aMqa e+u%taok[ AaiNa p<aupa+u (yaacao ‘SauQd’ timaL ]ccaar malaa maaiht naahIt) vaacalao AaiNa Acaanak gaaqaasaPtSatI AazvalaI. ekmaokaMcyaa saMdBaa-t ho kavyasaMg`ah jaast caaMgalao kLlao, Aasvaadta Aalao AsaM vaaTlaM. kama saMplaM tsaM timaL saMskRtIvarcaI pustkM imaTUna baajaUlaa zovalaI AaiNa maUL AByaasaakDo vaLlao. maa~ manaatUna gaaqaa AaiNa saMgama saaih%ya yaaMcao jaaNavalalao laagaobaaMQao , %yaaMcaM saaOMdya- AaiNa BaartIya [ithasaatlaM %yaaMcaM vaogaLopNa jaa[-naa . %yaacaa ha maaJyaaprInao Gaotlaolaa QaaMDaoLa :

ho kavyasaMg`ah tsao samakalaIna , mhNajao [ sa cyaa 1 lyaa ikMvaa 2 `yaa Satkat gaaqaocaM tr 3 `yaa Satkacyaa Aasapasa saMgama saaih%yaacyaa maUL BaagaacaM saMklana va saMihtIkrNa JaalaM. yaatlaI kahI kavyao yaahI AaQaIcaI Aahot tr naMtrhI kahI Satko yaaMcyaat turLk Bar pDt gaolaI.

g`aamaINa kvaIMnaI %yaaMcyaaca laaokaMsaazI rcalaolao ho laaoksaaih%ya Aaho. t%kalaIna va ]<arkalaIna AiBajaat saMskRt vaa=\mayaapoxaa ekdma vaogaLM. yaa g`aMqaaMcaI BaaYaa hI %yaa kaLcyaa janasaamaanyaaMcaI BaaYaa Aaho. jaanapd saMskRtItIla jaIvanamaUlyaaMSaI inagaiDt ASaa yaa saaih%yarcanaa A%yaMt rsarsarSaItpNao jaIvanaanauBava risakaMsamaaor maaMDtat.

yaa kivataMcaa mau#ya ivaYaya p`omaBaavanaa – EaRMgaar ha Aaho. [tr ivaYayaaMvarIla rcalaolaI kavyaohI Aahot pNa %yaaMcaI saM#yaa KUpca kmaI Aaho. ha EaRMgaarhI ivaivaQa $pat , pirisqatIt fulalaolaa Aaho. kahI kavyao saUcak Aahot tr kahI AgadI mau>pNaanao AaDpDda na zovata EaRMgaaracao ica~Na krtat. navara baayakao, ip`yakr p`oyasaI yaaMcyaatIlaca navho tr dIr Baavajaya, Garat eka ra~IsaazI qaaMbalaolaa piqak AaiNa GaratlaI saUna, gaRihNaI va itcaa jaar, svaOirNaI AaiNa itcaa/cao ip`yakr ASaa Anaok naa%yaaMtIla p`omasaMbaMQa Aaplyaalaa gaaqaot idsatat. maa~ saMgama saaih%yaat pit p%naI, p`omaI yaugaula yaaMcyaatIla saMbaMQaavar jaast Bar Aaho. yaa naa%yaaMcao, p`omaacao pdr kiva-kvaiya~IMnaI A%yaMt hLuvaarpNao va maaoja@yaa Sabdat ]lagaDlaot. eKaVa p`itBaavaana ica~karanao kuMcalyaacyaa caardaona fTka `yaat A#KM dRSya kagadavar ]maTvaUna daKvaavaM tsaMca kahIsaM…

bahutok kavyaaMmaQao, ivaSaoYat: gaaqaomaQyao, s~I koMd`sqaanaI Aaho. naMtrcyaa saMskRt saaih%yaatIla naaiyakaMpoxaa [qalaI s~I jaast svatM~ Aacaar-ivacaaraMcaI vaaTto. ivarhata-, AiBasaairka, kulavaQaU, maIlanaao%sauk p`oimaka, maata, savat, saasaU, saKI, p`oimakaMcaI dUtI ASaa vaogavaogaL\yaa $pat tI saamaaorI yaoto.

eko izkaNaI pitivarhanao du:KI hao}na tao p`vaasaalaa gaolyaacao idvasa iBaMtIvar ekok roGa maa$na maaojatanaa pihlyaaca idvaSaI kahI tasaaMt roGaaMnaI iBaMt Ba$na TakNaarI p%naI Aaho tr kuzo nava `yaasamaaorca dIravar AaDvaLNaanao p`oma vya@t krNaarI Baavajaya, eka baajaUlaa savatIMcaI AsaUyaa Aaho tr ekIkDo gatp%naIcyaa AazvaNaInao du:iKt hao}na GarI prt na yaota Saotavarca mau@kama krNaara SaotkrI. jaSaI dusa `yaa idvaSaI ip`yakr /pit p`vaasaalaa jaaNaar mhNaUna ra~ kQaI saMpUca nayao ASaI p`aqa-naa krNaarI gaRihNaI Aaho tSaIca p`vaasaatUna navara Acaanak maQaoca prt Aalyaanao GarI Asalaolyaa jaaracaI ‘maaJyaa maahorcaa maaNaUsa’ mhNaUna nava `yaaSaI AaoLK k$na doNaarI p%naI Aaho. iP`ayakr samajaUna baoBaana hao}na baujagaavaNyaalaa imazI maarNaarI t$NaI Aaho AaiNa papIdRYTIcyaa idralaa rama laxmaNa saItocaI gaaoYT saaMgaNaarI Baavajaya. saunaokDUna kama k$na GaoNaarI KaYT saasaUhI Aaho tSaIca dairV`athI nava `yaacaa va svat:caa svaaiBamaana japNaarI gaRihNaI. kuzo gaaoYT saaMgatanaa navara %yaatlyaa sauMdrIcaM vaNa-na krtaoya ho eokUna AsaUyaonao, ma%saranao huMkar doNaarI baayakao Aaho, AaiNa vasaMt?tUcao Aagamana JaalyaanaMtr svat:caa navara mhatara Asalyaanao gaavaatIla t$NaaMbaraobar svaOirNaI vhayacao naahI tr marayacao ka Asaa sarLsarL p`Sna ivacaarNaarI t$Na GarQanaINa sauwa.

AaiNa yaa sagaL\yaa naa%yaaMcyaa KoLat pavalaaopavalaI AnaavarpNao BaoTt, Daokavat rhatao tao inasaga-. AnaokaMgaI $pat. maIlanasqaL zrlaolyaa saaLIcyaa, kpaSaIcyaa, itLacyaa, turIcyaa Saotat; gaavaaSaojaarcyaa AMQaarI Cayaa doNaa `yaa ivaSaala vaDacyaa JaaDat; KLKLaT krt vahaNaa `yaa DaoMgarnadIt AaiNa puranao duqaDI Ba$na vahaNaa `yaa gaaodavarIt, nama-dot; AaBaaLca jaNaU ]taNaM pDlaMya AsaM BaasaNaa `yaa stbQa tlaavaat; AaiNa navyaa pavasaanao saavaL\yaa Jaalaolyaa idvasaaMmaQao. p`omaalaa ]pmaahI inasagaa-tUnaca yaotat. to kQaI AakaSaatUna kaosaLNaa `yaa AaiNa laala maatIt ekjaIva haoNaa `yaa pavasaasaarKM AsatM tr kQaI p`oimak svat:laaca vaadLacaa maoGa mhNavaUna Gaotao. kivalaa ivaMQyapva-tavarcao Zga kQaI imazacyaa pva-tasaarKo tr kQaI Qautlaolyaa kapsaap`maaNao idsatat, gavatavarlaa qaoMba pacaUcyaa sau[-t Aaovalaolyaa maao%yaasaarKa Baasatao AaiNa Saotat ]trlaolaa paopTaMcaa qavaa mhNajao AakaSaacyaa gaL\yaatlaa maaiNakpacaUMcaa har vaaTtao.

saMgama saaih%yaat inasagaa-cao timaLkma (Aajacaa timaLnaaDU va korL) maQaIla BaaOgaaoilak pirisqatInuasaar , ivaivaQatonausaar 5 Baaga PaaDlao Aahot. %yaaMnaa itNa[- AsaM mhNatat. DaoMgaraL jaMgalao, saupIk SaotjamaIna, cara} kurNao, samaud`iknaara AaiNa vaOraNa p`doSa vaaLvaMT ASaa yaa paca itNa[-Mcao ca@k p`omaatIla vaogavaogaL\yaa BaavaavasqaaMSaI naato jaaoDlao Aaho. AaiNa yaa kavyasaMkotaMcyaa caaOkTItca kavyarcanaa kolaolaI Aaho.

jasaa timaL saaih%yaat samaud`iknaara, jaMgalaM, SaotM, DaoMgar yaaMcyaajavaL vasalaolyaa gaavaaMcaa, vas%yaaMcaa ]llaoK haotao tsaa gaaqaot punhapunha BaoTt rhatao tao gaaodavarIcaa kaz, nama-da AaiNa tapI naVa, ivaMQya pva-t, GanadaT ranaM AaiNa yaa p`doSaat vasalaolaI gaavaM. itqalyaa igairg`aamaacaM/DaoMgargaavaacaM vaNa-na krtanaa  kiva itqalyaa vaa `yaanao DaolaNaa `yaa baaMbaUMcyaa banaaMcaM, gad- palavaIcyaa kuMpNaaMcaM, daT kdMbaaMcyaa JaaDaMcaM, pavasaanao svacC Qautlaolyaa drDIMcaM ica~ samaaor roKaTtao. tr kuzo AgadI saaMdIkaop `yaat vasalaolyaa ‘kug`aamaacaM’ vaNa-na krtanaa eona ihvaaL\yaacyaa saMQyaakaLI gaavaabaahorcyaa pD@yaa dovaLapaSaI SaokaoTI poTvaUna basalaolyaa ekT\yaa p`vaaSaacaM. ihvaaL\yaat ASaI kakDUna gaolaolaI gaavaM ]nhaL\yaacyaa tapat duparI GaraMcaI darM imaTUna Gaotat, paNyaasaazI gaavaatlyaa vaDaKalacyaa ekmaova na AaTlaolyaa AaDatlaM paNaI AaLIpaLInaM ]psatat, tr QaMuvaaQaar pavasaanao gaavaatlao sagaLo rsto icaKlaacao haotat AaiNa Garacyaa gaL@yaa CpraMmaQaUna pa}sa paNaI Aaotayalaa laagatao.

jarI BaaOgaaoilak dRYT\yaa va kahI p`maaNaat saaMskRitk dRYT\yaa timaL va maharaYT/I saaih%yaat frk Asalaa trI kuzotrI ekaca jaanapd saaMskRitk AnaubaMQaaSaI %yaaMcaI naaL jaaoDlaI gaolaI Aaho ho vaacatanaa saarKM jaaNavat rhatMM.

hI sagaLIca gaavaM SahrIkrNaacyaa AaQaIcyaa jamaatIMSaI AaVjanaaMSaI naatM saaMgaNaarI Aahot. kuTuMba AaiNa kula (clan) yaaMcyaa caaOkTIt ifrNaarM yaaMcaM saamaaijak vaastva Aaho. raojacyaa jagaNyaacaaca ]%sava krNaarI hI maaNasaM saamaaijak BaodaBaodaMnaa farSaI jaagaa dotanaa idsat naahIt. caatuva-Nya--b`aa*maNa Qamaa-caa tr itqao iSarkavaca Jaalaolaa naahI; naahI mhNaayalaa saMgama saaih%yaat b`aa*maNaaMcao @vaicat ]propNaanao ]llaoK yaotat. timaLkma maQalaI gaavaM %yaa %yaa BaaOgaaoilak p`doSaanausaarca iSakar, SaotI, pSaupalana, maasaomaarI ASaI ]pjaIivaka krNaarI tr gaaqaotlyaa gaavaaMmaQao SaotkrI, iBalla, vyaaQa, AaBaIr Asao vaogavaogaLo laaok gauNyaagaaoivaMdanao rhatanaa idsatat. daonhIkDo gaavacaa paTIla haca gaavacaa rxaNakta- Aaho. pIkpaNaI KUp Cana JaalaM, BarpUr iSakar imaLalaI, dUQaduBatM BarpUr imaLalaM kI yaa laaokaMcaIo tRPtI haoto. laaMbalaaMbacyaa p`vaasaalaa gaolaolao pu$YahI pavasaaL\yaat gaavaacyaa AaoZInaM prt yaotat.

eka jaanapd saMskRtIcaM AsaM ]%fulla vaastva yaa kivataMmaQaUna Aaplyaasamaaor p`kYaa-naM saamaaorM yaot rhatM; yaot naahI to %yaaMcyaa AajaUbaajaUcaM vaogaanaM badlaNaarM jaga.

ha sagaLaca samaaja %yaaMcyaa nakLt eka far maaoz\yaa eoithaisak isqa%yaMtracyaa ]Mbarz\yaavar ]Baa Aaho. maaOya- saam`aajyaacyaa AstanaMtr ([ sa pUva- 1lyaa SatkanaMtr) sabaMQa BaartBar CaoTI CaoTI sqaainak rajyao va rajaGaraNaI ]dyaalaa yao} laagalaI Aahot. maharaYT/atlao saatvaahna AaiNa timaLkma maQalao caaoL, caor, paMD\ya %yaatlaoca. vaaZ%yaa AMtga-t va prdoSaI vyaaparamauLo SahrIkrNaacao vaaro dixaNa AaiNa piScama Baartat vaahU laagalaoot. rajasa<aocaI ek yaM~Naa tyaar haot Aaho. sava- gaavaM, KoDI Aata eka sauinaiScat SaasakIya va Aaiqa-k vyavasqaocaI GaTk banalaI Aahot. AaiNa yaa sagaL\yaabaraobar hLUhLU pNa inaiScatpNao b`aa*maNaQamaa-nao, caatuva-Nya-saMsqaonao Aaplaa p`Baava vaaZvaayalaa sau$vaat kolaI Aaho. yaa p`ik`yaocaI idSaa va$na KalaI mhNajao rajasa<aokDUna saamaanya janatokDo ASaI Aaho. SaotIlaahI Aata AastoAasto ]pjaIivakocyaa [tr saaQanaaMpoxaa (mhNajao iSakar, pSaupalana [.) jaast mah%va imaLU laagalaMya. eka navyaa p`karcaI saamaaijak rcanaa maUL Qa$ laagalaI Aaho. manausmaRtIcyaa ilaKaNaacaa haca kaL Aaho. b`aa*maNaQama--caatuva-Nyaa-Qaairt samaajapwtI AaiNa sqaainak jaanapd saMskRtIMtlaI dovaaNaGaovaaNa sau$ JaalaIyao. [ithasa AsaM saaMgatao kI yaat SaovaTI jaait-caatuva-Nyaa-Qaairt samaajarcanaocaM parDM jaD JaalaM. maharaYT/at SahrIkrNa vaogaanao JaalyaamauLoo timaLkma poxaa AaQaI hI p`ik`yaa pUNa- JaalaI; timaLkmamaQao maa~ hI p`ik`yaa qaaoDa kaL KMiDt JaalaI haotI. yaa AiBasarNaacyaa sau$vaatIlaa trI jaanapd saMskRtIlaa baraobarIcaM sqaana AsaavaM AsaM vaaTtM. saatvaahnaaMcaI rajaBaaYaahI p`akRt haotI AaiNa timaL BaaYaovar saMskRt BaaYaocao kuzlaoca saMskar Jaalao navhto. daonhI izkaNaI yaa kavyaaMnaa rajaaEaya AaiNa ivaWanaaMcaM pazbaL haotM. gaaqaocaM saMpadna tr Ku_ rajaa hala yaanaoca kivaMnaa p`%yaok gaaqaomaagao ekok sauvaNa-maud`a do}na kolaM haotM. maa~ yaa jaanapd prMprocaa ha ]trNaIcyaa p`vaasaapUvaI-caa SaovaTcaa maanaibaMdU haota.

[ sa cyaa 2/3 `yaa SatkapaasaUna maharaYT/at AaiNa 5 vyaa SatkanaMtr timaLkmamaQao b`aa*maNaaMnaa jaimanaI va gaavaM dana doNyaacaI pwt sau$ JaalaI. taopyaM-t SahrIkrNa, navaI rajakIya-SaasakIya yaM~Naa Ga+ $jalaI haotI. yaa danaaMmauLo p`cailat g``aamaINa saMrcanaocaa pT tLapasaUna ZvaLUna inaGaalaa. navyaanao jaimanaI laagavaDIKalaI yao} laagalyaa. SaotIcyaa vaaZ%yaa p`saarabaraobar pyaa-varNaacaI ivaivaQata kmaI hao} laagalaI. BaartIya saMskRtIcyaa mau#ya Qaarot saamaIlaIkrNa haotanaa yaa g`aamaINa jaIvanaat b`aa*maNaaMcyaa vasaahtIMbaraobar jaait-vaNaa-EamaQamaa-caI payaaBarNaI JaalaI AaiNa jaanapd saMskRtIvar yaa navyaa saamaaijak GaDInaM vaca-sva imaLvalaM. kayamasaazI.

hI GaTnaa kahI ABaUtpUva- navho. p`%yaok samaajaat kuzlyaanaa kuzlyaa sva$pat AsaM haotca AsatM. kahI p`maaNaat ho sagaLM ATLhI AsatM. navyaanao ]dyaalaa yaoNaa `yaa saamaaijak pirisqatIt jaunao saamaaijak, saaMskRitk saacao iTkUna rhatatca AsaM naahI. ijaqalyaa samaajaat p`qama caatuva-Nya- inamaa-Na Jaalaa tao gaMgaa-yamaunaocyaa Kao `yaacaa p`doSa saaoDUna Baartat bahutok sava-ca izkaNaI ASaI saamaaijak ]laqaapalaqa JaalaI AsaNaar. maa~ ASaa maUlagaamaI badlaaMmaQao jaanapd saMskRtIMcao AnaubaMQa naamaSaoYa Jaalao. %yaaMcaI naaoMd naMtrcyaa navyaa saaMskRitk AnaubaMQaaMnaI jaaNatopNaanao GaotlaI AsaM kahI AaZLt naahI. ekmaova Apvaad mhNajao yaa saaih%yakRtI. saMskRt, p`akRt, timaL saaih%yaacaM sva$phI naMtr badlatca gaolaM. ]<arao<ar %yaatlao Qaaima-ktocao rMga gaDd haot gaolao. AaiNa manaaorMjanaa%mak saaih%ya ho rajao-rajavaaD-nagarvaasaI EaoYzI yaaMcyaaBaaovatIca ifrt raihlaM.