One at a time

लहानपणी कधी जर जेवताना शेवटचा दही भात संपत नसला किंवा जर तो खायचा कंटाळा आला तर मी लगेच आईकडे मदतीसाठी धाव घेत असे. कारण आमच्या घरी - पानात वाढलेलं सगळं खाल्लंच पाहिजे- हा नियम होता आणि आम्ही सगळे अगदी काटेकोरपणे तो पाळायचो.अशा वेळी आई ताटातच त्याचे छोटे छोटे घास करून ठेवायची आणि म्हणायची,"अगं बघ, जास्त नाही उरला भात ! एका वेळी फक्त एका घासाकडे लक्ष दे आणि तेवढाच संपव. तो संपला की मग पुढचा घास खा, मग बघ कसा पटकन संपतो सगळा भात!!" मग प्रत्येक घास खाताना 'हा घास बाबांचा, हा घास आजीचा, हा घास आईचा...असं एकीकडे म्हणत म्हणत सगळ्यात शेवटच्या घासाला 'आणि हा घास माझा ' म्हणत तो सगळा भात संपून जायचा.

त्यावेळी पानात काही न टाकल्याचा आनंद व्हायचा आणि त्याबद्दल आईकडून शाबासकी मिळाल्याचं समाधानही असायचं. त्या वयात माझ्यासाठी या सगळ्या अनुभवाचं सार एवढंच होतं. पण माझ्याही नकळत माझ्या आईनी मला आयुष्य जगण्याचा , आयुष्यात येणाऱ्या अडचणी आणि संकटांना तोंड देण्याचा एक खात्रीशीर आणि तरीही अगदी सहज सोपा असा उपाय शिकवला होता.

समोर संकटांचा डोंगर दिसत असला तरी गडबडून, घाबरून न जाता त्या डोंगर रांगांना पार करून जायचं असेल तर 'एका वेळी एक घास' या नियमाला अनुसरून फक्त समोर दिसणाऱ्या छोट्याशा टेकडीवर लक्ष केंद्रित करायचं. एकदा का ती टेकडी सर केली की मग पुढची टेकडी !!

Crisis management चं इतकं महत्वाचं तत्वज्ञान किती सोप्या , घरगुती भाषेत तिनी आम्हां मुलांना समजावून सांगितलं होतं. आणि तेही कुठलीही मॅनेजमेंट ची पुस्तकं न वाचता !

माझ्या आजपर्यंतच्या आयुष्यात असे कितीतरी संकटांचे डोंगर आले माझ्यासमोर .... कधी माझ्या मानसिक शक्तीची परीक्षा बघणारे तर कधी माझ्या शारिरीक शक्तीला आव्हान करणारे !

मी कॉलेजच्या शेवटच्या वर्षात असताना अचानक आमच्या आईचं आम्हांला सोडून कायमचं निघून जाणं ... आमच्या सगळ्यांच्याच आयुष्यात एक खूप मोठी, कधीही न भरणारी पोकळी निर्माण करून गेलं..या धक्क्यातून जरा सावरले आणि लक्षात आलं की सगळ्यांच्या अपेक्षित नजरा आता आपल्यावर टिकून आहेत. आजीचं आजारपण , बाबांचा अजूनच अबोल आणि अंतर्मुख होत चाललेला स्वभाव, स्वतःच्या भावनिक विश्वात काहीसा हरवलेला लहान भाऊ ...लग्न करून सासरी गेलेल्या माझ्या दोघी बहिणींना - 'आपण इतक्या लांबून काहीच मदत करू शकत नाही'- याची उगीचच वाटणारी खंत, त्यामुळे त्यांच्या जीवाची होणारी तगमग ... हे सगळं मला दिसत होतं. आणि या सगळ्यांच्या जोडीला माझं कॉलेज,सरोद, NCC ट्रेनिंग ....हे आणि असं अजूनही बरंच काही !

पण मनाला नकळत लागलेल्या 'एका वेळी एक घास' या सवयीमुळे मी मनातून ठरवलं की 'रोज सकाळी उठल्यावर फक्त त्या दिवसाच्या आव्हानांचा विचार करायचा आणि त्यातून मार्ग काढायचा.' ....नवा दिवस- नवी आव्हानं ! बघता बघता दिवसाचे महिने आणि महिन्यांची वर्षं झाली ! पण भावना आणि कर्तव्याच्या' या दुहेरी चक्रव्यूहातून मी अगदी हिमतीने मार्ग काढू शकले.

पुढे लग्नानंतर देशभरात हिंडताना, नवनवीन जागी बिऱ्हाड थाटताना काही वेळा अडथळे आले, कधी बिकट परिस्थितीला सामोरं जावं लागलं. भावनिक, कौटुंबिक, शारीरिक अशा वेगवेगळ्या आघाड्यांवर लढले. या सगळ्यांतून मार्ग काढताना मदतनीस ठरली ती आप्तजनांची साथ आणि आईची 'एका वेळी एक ' ही शिकवण !

माझ्या कॅन्सर विरुद्धच्या लढाईत तर आईचा हा मंत्र म्हणजे जणू माझी पाठराखीण च होता. सुरुवातीला जेव्हा माझ्या सर्जननी मला ट्रीटमेंट ची रूपरेषा सांगितली तेव्हा काही क्षण माझं मन हल्लक झालं. कमीतकमी तीन केमोथेरपी सायकल्स त्यानंतर सर्जरी आणि मग पुन्हा जशी गरज भासेल तशा आणि तितक्या केमोथेरपी ....म्हणजे साधारण सहा - सात महिन्यांची ट्रीटमेंट ! ट्रीटमेंट चा कालावधी ऐकला आणि मनावर एक अनामिक दडपण आलं. अर्ध्या वर्षाचा कालावधी आजारपणात जाणार.... पण लगेच आईचे ते दहीभाताचे घास आठवले. 'एका वेळी फक्त एकाच घासाकडे लक्ष दे'- मी माझ्या मनाला गोंजारत म्हणाले. आणि एकदम हलकं वाटायला लागलं, कारण आता मला फक्त पहिल्या केमो सायकलचाच विचार करायचा होता. ती पार पडली की मग पुढचा विचार ..सुरुवातीला वाटलं तेवढंही अवघड नव्हतं हे प्रकरण !

पण तरीही त्या सहा सात महिन्यात एक दोनदा मन पुन्हा दोलायमान झालं ! त्यावेळी माझ्या आईचं काम माझ्या नवऱ्यानी केलं. किती सहजपणे म्हणाला..'Cross the bridge when it comes." त्याच्याही नकळत माझ्या वाभऱ्या मनाला त्यानी धीर दिला.

कधी कधी विचार करते तेव्हा आपल्या या मनाची खूपच गंमत वाटते. बऱ्याच वेळा आपण आपल्या समोरच्या अवघड परिस्थितीला धीरानी सामोरे न जाता त्याबद्दल उगीचच नको नको ते विचार करत बसतो; तिच्यातले संभाव्य धोके आणि अडचणी स्वतःच ठरवतो आणि तिला आहे त्यापेक्षाही अवघड, अशक्य बनवतो. थोडक्यात काय तर आपण पराचा कावळा करतो. आणि या सगळ्या प्रक्रियेत आपल्या आजूबाजूच्या लोकांना पण सामील करून घेतो.

पण हा सगळा द्राविडी प्राणायाम करण्याऐवजी जर थोडा शांत आणि थोडा तटस्थपणे विचार केला तर सुरुवातीला अवघड वाटणारी परिस्थिती अगदी सहजपणे हाताळता येते. आणि बऱ्याच वेळा तर आपण काही करायच्या आधीच परस्पर मार्ग निघतो आणि सगळा गुंता सुटतो- अगदी 'सुंठीवाचून खोकला गेला' म्हटल्यासारखं !

माझ्या आईनी मला दिलेला 'एका वेळी एक घास' हा वसा माझ्याही नकळत मी माझ्या मुलींना देत आले. हळूहळू त्यांनाही लागलीये सवय..

परवा (म्हणजे काही दिवसांपूर्वी) होस्टेल मधे राहणारी माझी मुलगी मला फोनवर बोलताना सांगत होती," आई, सध्या मी खूप बिझी आहे गं ! सबमिशन, कॉलेज फेस्ट, परीक्षेचा अभ्यास सगळंच एकत्र आलंय ...पण not to worry. करीन मी मॅनेज...one at a time !"

तिचं बोलणं ऐकलं आणि लहानपणी मला घास बनवून देणारी माझी आई डोळ्यांसमोर आली....