फोर्थ इडियट .....

आपण भारतीय माणसं तशी अंमळ अळशीच आहोत . काही कामसू आणि बिझनेस माईंडेड कम्युनिटीज सोडल्या तर आपण महत्वाकांक्षी देखील फार नाही . त्या जोडीला आपल्याला अगदी पहिल्यापासून एखाद्या गोष्टीला कवटाळून बसायची सवय आहे . ज्ञान , गुरु , धर्म , अध्यात्मिक मार्ग , देशप्रेम , आदर्श सगळ्या बाबतीत आपण बरेचसे स्वप्नाळू आहोत . बरेचदा मला आतून असं वाटत आला आहे की कदाचित आपण स्वतःलाही फसवत असतो .
आता हा सर्व विचार कशाला तर आज चिरंजीवांबरोबर गाडीतून प्रवास करण्याचा प्रसंग आला . नेहेमी त्याची आई बरोबर असते त्यामुळे त्याच्या कुठल्याही प्रश्नांना उत्तरं द्यायची वेळ माझ्यावर सहसा येत नाही किंवा मी काहीतरी उफराटे बोलेन अश्या भीतीने ती मला बोलूच देत नसावी . असो आज वेगळ्या ट्रँकवरच्या गप्पा झाल्या . चिरंजीव व्यवसायिक शिक्षणाच्या शेवटच्या पायरीवर उभे आहेत त्यामुळे करियर आणि त्यानंतरच्या आयुष्याविषयी त्याच्या मनात वेगवेगळ्या कल्पना येत असतात . आज बोलायचं विषय होता ' थ्री इडियट्स ' सिनेमा . थ्री इडियट्स आपल्यापैकी सर्वानीच पहिला असेल असं मी गृहीत धरतो . त्यात आमिर खानने फुनकुश वांगडू उर्फ रँचो नावाची व्यक्तिरेखा रंगवली आहे . सिनेमात साधारण असं सांगण्याचा सूर आहे की नुसतं शिक्षण घेऊ नका तर ज्ञान घ्या . त्यात रँचोचे दोन मित्र आहेत एक राजू रस्तोगी जो हुशार आहे पण भीतीने आणि प्रेशर मुऴे सतत डिप्रेस असतो आणि दुसरा फरहान ज्याला इंजिनियर व्हायचं नसून वाईल्ड लाईफ फोटोग्राफर बनायचं आहे पण वडिलांच्या प्रेशरमुळे आणि धाकामुळे ते अपॆक्षाचं ओझं डोक्यावर असल्यामुळे तो अभ्यासात चांगला परफॉर्म करू शकत नाही . एकंदरच अपेक्षांच्या ओझ्याने हुशार मुलांची देखील काय अवस्था होऊ शकते ते सांगण्याचा प्रयत्न केलेला आहे . रँचो , राजू आणि फरहान म्हणजे थ्री इडियट्स , शेवटी आपल्या मनाचं ऐकतात आणि आयुष्यात यशस्वी होतात असा दाखवलं आहे. त्याच बरोबर नुसती घोकंपट्टी करू नका सखोल ज्ञान मिळावा , आपल्या मनाचं ऐका , आपल्या मनाला जे आवडेल ते फिल्ड निवडा वगैरे वगैरे . थेअरी म्हणून ठीक आहे . आताच्या जगात परफॉर्मन्सचं प्रेशर जरी असलं तरी सुशिक्षित सुजाण पालक आपल्या मुलाने अभ्यास करावा इतपत आग्रही असतात . पण त्याच्यावर प्रेशर टाकत नाहीत .

पण या सिनेमात आणखी एक कॅरेक्टर आहे चतुर नावाचं . हा चतुर मूळचा हुशार आहे पण त्याबरोबर पुढचा नंबर आणण्याकरता घोकंपट्टी देखील करतो . सर्व शिक्षकांचा लाडका असतो . रँचो प्रत्येक परीक्षेत पहिला येतो आणि चतुर दुसरा . चतुर आणि तिघे मित्र याचं एका भाषणावरून भांडण होतं आणि त्याच्यात पैज लागते की रँचो आणि चतुर आपल्या पद्धतीने आयुष्य जगतील आणि काही वर्षांनी कोणाच्या मेथड्स जास्त यशस्वी ते ठरवायचं . आता आमिर खान हिरो असल्यामुळे संपूर्ण चित्रपट त्याच्या अँगल मधून बनवलेला आहे . तो ज्ञानाला महत्व देतो म्हणून तो आयुष्यात पुढे मोठा शास्त्रज्ञ बनतो बरेच शोध लावतो पेटंट्स मिळवतो . आणि दैवयोगाने चतुरची कंपनी त्याच्या बरोबर कॉन्ट्रॅक करण्यास उत्सुक असते आणि त्यामुळे चतुरला रँचोच्या मेथड्स बरोबर असल्याचं कबूल करावं लागतं आणि पैज रँचो जिंकतो .

माझा मुलावर या सिनेमाचा खूप प्रभाव आहे . तसा तो मेहेनती आहे , जिथे त्याच्या ग्रे सेल्स कमी पडतात तिथे तो मेहेनतीची भर घालून पुढे यायचा प्रयत्न करतो . आपल्या मनाला आवडणारे विषय , छंद बाजूला ठेवून आपल्या करियरकडे लक्ष देतो . इथे मला एक बाब नमूद करावीशी वाटते ती म्हणजे मी स्वतः व्यावसायिक असूनदेखील फार काम करत नाही , टिपिकल बिझनेसमन सारखा महत्वाकांक्षी नाही . ठरावीक वेळ काम करून मी ठराविक पैसे मिळवतो आणि माझा बाकी वेळ मी माझे छंद जसं लिखाण , फोटोग्राफी , संगीत , पेंटिंग्ज , वाचन , चित्रपट पाहणे , मित्रमंडळी , कुकिंग , फॅमिली बरोबर वेळ घालवणे थोडंफार पर्यटन करत असतो . आता या कलंदरीमुळे माझ्या मित्रमैत्रिणींमध्ये मला बरंच कोडकौतुक मिळतं . मनमौजी वगैरे विशेषणं देखील मिळतात . हे कितपत चांगलं आहे ते मला माहित नाही पण आता ती माझी लाईफ स्टाईल झालेली आहे आणि त्या करता लागणारी आयुष्यातल्या इतर छानछोकी किंवा स्वप्नांची किंमत मी मोजत असतो . असो तर यामुळे माझ्या मुलाला प्रश्न पडतो की नक्की जगावं कसं . रँचो सारखं की चतुर सारखं .

प्रश्न तसा बाका आहे कारण कसं जगावं याची नक्की मेथडॉलॉजी कोणीच सांगू शकत नाही . रॅंचो च्या बाजूने सिनेमा बनवला आहे त्यामुळे तो एकाच बाजू दाखवतो . सिनेमात चतुर फरहान आणि राजुला काही फोटोज दाखवतो . त्यात त्याचा अमेरिकेतला भला मोठा प्रशस्त बंगला , लॅम्बोर्गिनी गाडी वगैरे वैभव दाखवतो . आता अमेरिकेत देखील कितीही सुबत्ता असली तरी इतकं वैभव कमावणं सोपं नाही . इतका पगार अमेरिकेत नुसती घोकंपट्टी करणाऱ्या माणसाला मिळणं शक्यच नाही अमेरिकेतच काय तर भारतात देखील सरकारी नोकरी आणि त्या अनुषंगाने येणारी खाबुगिरी सोडल्यास हे शक्य होत नाही . याचा अर्थ म्हणजे घोकंपट्टीवर श्रद्धा असणारा चतुर देखील बऱ्यापैकी हुषार असतो . आपल्या कर्तृत्वाच्या जोरावर तो रॅन्चो आणि त्याच्या मित्रांपेक्षा चांगल्या आर्थिक परिस्थितीत असतो . आता कोणी कुठल्या गोष्टीत समाधान मानायचं ते ज्याचं त्याने ठरवायचं असतं . पैसे वैभव कमावणं वाईट नसतं आणि न कमावणं देखील वाईट नसतं . आपण आयुष्यात काय कमवायचं हे ठरलं की मोकळा वेळ एन्जॉय करण्याची किंवा पैसे कमावण्यापाठी काही गोष्टींना सोडून दयायची तयारी असली की झालं .

आणि एकदा आयुष्यात स्थैर्य आलं की प्रोफेशन म्हणून जरी नाही केलं तरी आनंद मिळवण्याकरता मनाला शांतता मिळवण्याकरता वेळात वेळ काढून आपले छंद जोपासता येतात . कोणीतरी विचारी माणसाने म्हणून ठेवलं आहे की या जगात परफॉर्मर्स खूप कमी असतात आणि एका परफॉर्मरच्या मागे हजारो ऍव्हरेज माणसं जगत असतात . तसं पाहिलं तर हे जग ऍव्हरेजर्स चालवतात . फक्त त्यांना कदाचित परफॉर्मर सारखा वेगळा मानमरातब मिळत नसेल परंतु जगण्यातला आनंद आणि सुख मात्र नक्की मिळतं . आपल्या वेगळ्या वाटेवर जाऊन यशस्वी होऊन दाखवणारे थ्री इडियट्स सिनेमात जरी असले तरी खऱ्या आयुष्यात त्याच्या जोडीला चतुर सारखे फोर्थ इडियट बहुसंख्येने असतात . आणि तसं सामान्य मार्गाने चालणारे असामान्य असण्यात काहीही गैर नाही .

" आयुष्य जगताना तराजू सारखं असतं . तुम्ही एक पारड्यात आपल्या अपेक्षा , इच्छा , स्वप्नं यांचं वजन टाकलं की नियती दुसरी बाजू अँड्जस्ट करून तुमचा बॅलन्स नीट राखत असते . तेंव्हा आपल्या इच्छाआकांशा याची निवड जपून करायची म्हणजे त्याची विरुद्ध बॅलन्सिंग बाजू आपल्याला फारशी त्रासदायक ठरत नाही " या माझ्या एकदम फिलॉसॉफिकल डायलॉगवर चिरंजीव एकदम खुश झाले . काही काळाकरता का होईना त्याच्या मनातलं कोडं सोडवण्यात आपण बापाच्या कर्तव्यात यशस्वी ठरलो याचा समाधान माझ्या मनात दाटून आलं .