अंथर

वैवकु, आणि किरणजी,

आपला आर्त, उत्कट आणि प्रांजळ अभिप्राय वाचला.

आपल्या मतांचा शतप्रतिशत आदर राखून माझ्या लिखाण प्रक्रियेची मीमांसा आपल्यासमोर मांडण्याचा हा एक प्रामाणिक प्रयत्न आहे. मी, "प्रस्थापित, तज्ञ, अभ्यासू वा व्यासंगी वाचक नाही त्यामुळे अवांतर कुठलेही दाखले देऊ शकणार नाही. मला माझ्या लिखाणाच्या श्रेष्ठ कनिष्ठतेचे समर्थन अथवा खंडनही करायचे नाही. या निमित्ताने आपल्या सौहर्द्पूर्ण अनुभवाचा स्पर्श त्यास व्हावा एवढीच इच्छा आहे म्हणुन हा खटाटोप...........

एके सकाळी साडेपाच वाजता वॉकचे वेळी, ( जो मी आमच्या प्रशस्त गच्चीवर एकटाच घेत असतो) ह्या वर्षीचे पहिलेच दाट धुके पसरलेले मला दिसले आणि ते पाहून त्या वेळी जे विचार मनात आले ते मी त्याच वेळि जसेच्या तसे लिहून काढले आणि म. बो. वर टाकले.

हा माझा माझ्याशी झालेला वैचारिक संवाद आहे. " त्याला कविता म्हणायची की नाही, असलीच तर ती कुठल्या छंदवृत्तात आहे, कुणाला समजेल की नाही, ह्या विचारांवर कुणाचा पगडा आहे, शब्दांची रचना कशी करावी", असा कुठलाच अभ्यास; खरं सांगायचं तर; अशा वेळी घडलेला नाही.

या रचनेवर प्रभाव असलाच तर तो त्या दिवशीच्या माझ्या मानसिक अवस्थेचा, किंवा कांही भूत-वर्तमानातील संवेदनशील संपूर्ण विस्मृतीत जाऊ न शकलेल्या घटनांचा/ अनुभवांचा असू शकतो. बर्‍याचदा कारणांचा शोध घेत निसर्गाशी आपलं साधर्म्य शोधण्याचा माफक प्रयास अथवा अट्टाहास माझ्या विचारांत असतो असं मला नेहमी वाटतं.

ही रचना सुचली त्या दिवशी मला " धुकं आणि चराचर" हे दोघेही कातर झाल्यासारखे वाटाले. अशी अचस्था आपणही कधीतरी अनुभवलेली असल्याची संवेदना मनाला अस्वस्थ करू लागली. माझ्या गतकाळाच्या अनेक प्रतिमा अशाच काळाच्या पडद्याआड धूसर झाल्या असल्याची जाणीव होऊ लागली. त्यांची आजची आठवण म्हणजे शब्दात-वागण्याबोलण्यात उमटलेले प्रतिबिंब वाटू लागले आणि त्यात गुंफलेली वाक्य वा वर्णने सुंदर अल्हाददायक पारदर्शक कांचेची झुंबरे आभासू लागली.

झुंबरांच्या विचार लोलकांमधून, लोप पावलेल्या गोष्टींचे हरवलेले रंग, तरंगू लागले- फिरंगू लागले. आत भूत आणि वर्तमानाच्या द्वैताचे द्वंद्व थैमान घालू लागले आणि संगर पेटले. दुर्लभ झालेल्या सहवासांचे " ते होते की नाही, आधी होते आणि आता नाही, नाही कसे ? आहे अजूनही आहे, दूर आहे पण घनिष्ट आहे, धुसर आहे पण आहे, अंतर आहे म्हणून धूसर आहे." असे असंख्य आशावाद झडू लागले.

पण वस्तुतः असे विचार म्हणजे त्यावेळी मनावर उमललेली (उमटलेली नव्हे) एक रेष असते, जी , पुन्हा कधीही जवळ न येऊ शकणार्‍या समांतरांना (वर्तमान आणि भूत काळांना ) निष्फळ जोडू पहात असते.

वैवकु,

खरं तर मी अर्थ सांगितलेला नाहीये. ती ह्या लिखाणाच्या निर्मिती प्रक्रियेमागची कारण मिमांसा आहे. ह्या आशयातून मनुष्यस्वभावानुरूप आणि प्रत्येकाच्या आपापल्या अनुभूतीनुसार अनेक, मला अजिबात अभिप्रेत नसलेलेही, अनेक अर्थ निघू शकतील- निघावेत.

आपण आधी कशी वाचलीत आणि नंतर वाचली तेंव्हा वाचण्यात कांही फरक झाला का? झाला असणार !! कारण कुठलीही कविता लिहितांना जशी लिहिली तशीच वाचल्या गेली तर लवकर समजते असा माझा अनुभव आहे. असो.

आपण अश्याच कचिता का करता किंवा कविता अश्याच का करता हा प्रश्न नव्हता माझा आपण जरा अजून सुलभ सोपे लिहू शकाल काय ..................................
मी "कविता करण्याच्या" प्रेमात पडत नाही. मात्र एखाद्या विशिष्ट परिस्थितीत ती जशी सुचते तशी "मांडून" ठेवतो. अशी प्रतिमा माझ्या संवेदनांची आकृती जरूर असते पण त्यात गुंफत जाणार्‍या शब्दांवर माझा ताबा नसतो. शब्द संपदा माझीच असते परंतु कोणता शब्द केंव्हा कुठे कसा नेमका ठेवायचा यावर माझे नियंत्रण नसते. ते काय आहे ह्याचं मलाही कुतुहल आहे.

मी घेतलेलं "अज्ञात" नांव ही विनम्रता किंवा "बचावाची ढाल" नसून सुचविणार्‍या प्रेरणेची "संज्ञा" आहे. लिहिणारा मी असलो तरी "सूचक" मला अज्ञात आहे. म्हणून मी कुठल्याही टीकेला "प्रत्युत्तर" देत नाही वा कधीतरी कुणी केलेल्या कौतुकाने हुरळून जात नाही. उलट त्यातून मला नवीन कुठला अर्थ उलगडल्या जात असेल तर तो हवा असतो.

वैवकु, आपण ह्या चर्चेला इतका वेळ दिलात ह्याचाच अर्थ "लोभ" आहे. तो वृद्धिंगत होऊ द्या.

"उलाल" ह्याचा मला अभिप्रेत अर्थ "उललेली", "अचानक उमललेली", "अनपेक्षित समोर आलेली", असा आहे.