" ले का ची आ ई "

' लेकीची आई ' वाचून बऱ्याच ' लेकीच्या आयां ' नी प्रतिसाद दिला आणि ' लेकाच्या आया ' मात्र हिरमुसल्या . एक लेकाची आई तडकलीच फोनवर . ' काय गं ? लेकीचंच कवतिक ! मुलाच्या आईपणाच्या काही भावनाच नसतात की काय ?' मी हसत म्हटलं , ' नाही गं , पण मुलाच्या आईच्या भावना , लेकीच्या आईपेक्षा वेगळ्या !' ती फुरफुरली , ' मग लिही ! तुलाही मुलगा आहेच की !' नवा भुंगा तिने लावून दिला आणि माझ्यातली ' लेकाची आई ' विचार करत राहिली .

' इट्स अ बेबी बॉय ' असं डॉक्टर सांगतात तेव्हा त्या नवजात आईला काय वाटतं ? ' मुलगा ' या गर्भलिंगाचे कौतुक करणाऱ्या समाजातील बहुतेकांसारखी तत्क्षणी त्या आईलाही ती आपल्या जीवनाची इतिपूर्णता वाटते ? शब्दशः तस्संच नसेल पण , ' चला सुटलो ! मुलगाच हवा होता , म्हणून नाही . पण निदान ' मुलगा - मुलगा ' करणाऱ्या या रूढीभ्रष्ट समाजात आपणही ' मुलगा ' जन्माला घालून एकदा आपलं आणि घराण्याचं कल्याण करून घेतलं ' हा सुटकेचा निःश्वास ' लेकाची आई ' सोडत असावीच ! त्यावेळी ' मुलगा झाला ' म्हणून शेफारून जाण्याची भावना तिच्या मनात कधीच नसते . असेल ते स्वीकारण्यासाठी तिचं मातृत्व नेहमीच उत्सुक असतं . तरीही मुलाच्या जन्मानंतरच्या त्या सुटकेच्या श्वासाचा अर्थ मात्र कधी कधी तिचा तिलाच लावता येत नाही .

मुलगा मोठा होत असतो तेव्हा , ' मुलग्या ' चं कौतुक जपणारी माणसं आजूबाजूला , काही आपल्याच घरात आहेत , याचं प्रत्यंतर तिला येत असतं . ती मात्र त्याचा पुरुषी अहंकार जोपासण्यापेक्षा , तिचं आईपण जास्त जपत असते . मुलाचं बालपण हे तिच्या अपेक्षेपेक्षा फारच विस्तृत असतं . त्याची मस्ती , अतिउत्साह , न थकणारी एनर्जी लेव्हल हे सारंच तिच्या स्त्रीसुलभ आकलनशक्तीबाहेरचं असतं .

पहिलं वर्ष पूर्ण होण्याआधी चालता आलं , तरी बाराव्या वर्षापर्यंत त्याला जमिनीवर चार पावलं सरळ म्हणून टाकता येत नाहीत . एक तर उड्या मारत चालायचं किंवा अंगात वारं आल्यासारखं धावायचं . जमिनीला पाय न लावता , सोफ्यावरून खुर्चीवर , खुर्चीवरून टेबलावर , टेबलावरून बेड ... आपण माकडाचे वंशज आहोत हे सिद्ध करण्याचा खटाटोप ! मोबाइल , पुस्तक , पेन - पेन्सिल - हातातली कुठलीही वस्तू बॉलच असल्यासारखं सतत हवेत उडवत राहायचं . आपला दहा बाय बाराचा हॉल जणू वानखेडे स्टेडियम आहे , असे शॉट्स मारायचे . टीव्हीवरच्या अंपायरचं किंवा बॅट्समॅनचं एखाद्या बॉलवरून लक्ष विचलित होऊ शकतं , पण यांचं नाही . ' बॉल टू बॉल ' मॅच पाहिली नाही , तर पुढल्या मॅचमध्ये घेणार नाहीत , असं ! क्रिकेटचा गंध नसला , तरी त्याच्यासाठी बॉलर व्हायचं , बॅट पकडायची . त्याने ' हाउझ्दॅट ' म्हटलं की , बोट वर करून अंपायरही व्हायचं , हे तिचं नेहमीचंच . दुसरी आवड गाड्या ! मार्केटमधली नवी गाडी रस्त्यावर धावण्याआधी तिचे स्पेअरपार्टस आपणच बनवल्याच्या थाटात त्या गाडीबद्दलचं ज्ञान पाजळायचं . बीएमडब्लू ... ऑडी क्यू७ ... रॅन्गरोव्हर ... गाड्यांची नावं अशी तोंडावर की , आपल्या गेल्या सात पिढ्या परदेशी गाड्यांतूनच फिरताहेत . आणि स्टॅमिना आणि एनर्जी लेव्हलबद्दल तर काय बोला ? ही एनर्जी येते कुठून ? अगदी ' बाळ ' वयातही दिसेल ते ओढलंच पाहिजे आणि ते काचेचे असेल तर फोडलंच पाहिजे हा अलिहिता नियम ! तिला रुची नसलेले हे क्रिकेट , गाड्या , गेम्ससारखे विषय , बाबांकडे वेळ नसल्याने तिला भंडावून सोडणारे प्रश्न , त्यावर योग्य उत्तर देता येत नाही म्हणून तिची झालेली चिडचिड , हे रोजचंच !

तरीही दोघांचं नातं फार भावनेने घट्ट बांधलेलं . मुलाचं ' आई ' म्हणत तिच्या सतत गळ्यात पडणं , आणि ' माझं पिल्लू ' म्हणत तिने त्याचे मुके घेणं याला काळवेळेचं बंधन नसतं .. बाबांचा मूड पाहत सावधपणे बाबांच्या गळ्यात पडणारा मुलगा , आईला मात्र कधीही ' मम्माज बॉय ' होऊन बिलगत असतो . त्याचं ' मम्माज बॉय ' असणं आईलाही सुखावत असतं !

या ' मम्माज बॉय ' ला मिसरूड फुटू लागतं , तसं मम्माशी अंतरही वाढू लागतं . आईची जागा मित्र घेऊ लागतात . घरी आवडीची पुरणपोळी वाट पाहत असताना मित्रांबरोबरचा पिझ्झा त्याला आवडू लागतो . त्याचं घराबाहेर रमणं वाढलं की , तिची घालमेल वाढते . वाढत्या वयानुसार कित्येक गोष्टी त्याला समजावयाच्या असतात . ' त्याच्याशी बोला , त्याला विश्वासात घेऊन ,' म्हणून नवऱ्याच्या मागे ती भुणभुणतही राहते . पण आपली उत्तरं त्याने घराबाहेर , बऱ्याचदा मित्रांतच शोधली असतात . त्याच्यातल्या शारीरिक , मानसिक बदलाने तिच्यातली ' आई ' अस्वस्थ होत राहते . त्याला वाईट संगत तर नसेल ना लागली ? तो कुठल्या मुलीशी टारगटपणे तर नसेल ना वागत ? त्याच्या तोंडाला दारूचा वास आला का ? यायला उशीर का बरं झाला ? यांसारखे असंख्य प्रश्न तिला छळत राहतात . खुळ्यागत डिटेक्टिव्हगिरी करत ती त्याचे खिसे - बॅगही तपासत राहते . काही मिळालं नाही की , तात्पुरते निःश्वासही सोडते . ही अस्वस्थता शिगेला पोहोचेपर्यंत तो करिअरमध्ये मार्गी लागतो .

मग तिला ' दोनाचे चार ' करायची घाई होते . वधुपक्ष , वरपक्ष वगैरे न मानणारी आधुनिक ' आई ' लग्नादिवशी मात्र ' वरमाय ' म्हणून जमिनीच्या वर दोन इंच चालू लागते . नंतर बायकोच्या मागेपुढे करणाऱ्या आपल्या पिल्लाला पाहून किंचित दुखरीही होते . कितीही विरक्ती आणली , तरी सूनेच्या हाती संसार सोपवणं सोप्पं , पण आपला मुलगा सोपवणं कर्मकठीण वाटतं तिला ! पण तशातही ' आई गं , आज तुझ्या हातचेच कांदेपोहे खावेसे वाटताहेत ' असं त्याने म्हणायचा अवकाश की , तिला हत्तीचं बळ येतं . काळ पुढे जातो ... आणि एक दिवस ती आजी होते . संसारातून सुटू , सुटू म्हणताना नकळत कधी नातवंडात रमते , ते तिलाही समजत नाही . निश्चिंतपणे ऑफिसला गेलेल्या लेकासुनेच्या बाळाला नाचणीचं सत्व पाजत , ते लडिवाळ मुख मायेच्या पदराने पुसणाऱ्या ' लेकाच्या आई ' ची जबाबदारी खरंतर आयुष्यभर संपत नाही .

वाटलं , ' मुलाची आई ' असणं कदाचित थोडं कठीण , गुंतागुंतीचं . पण म्हणूनच ते ' गुंतणं ' सहजासहजी सोडवत नसावं . हं ! कदाचित माझं मलाच मी रिवाइंड करून , पुन्हा फास्ट फॉरवर्ड केले होते की काय ? दारावर बेल वाजत राहिली . मी तंद्रीतून जागी झाले . दार उघडलं , वा ! रावसाहेब आज पुन्हा पडून आले आहेत . कोपरं फुटलेली ... ढोपरांना चिखलमाती ... दरवाजा उघडताना चढलेला माझा पारा तेवढ्याच वेगाने खाली आला . मातीचिखलाची पर्वा न करता त्याला घट्ट छातीशी कवटाळलं , म्हटलं , ' कसा रे पडलास राजा ?' माझ्या गळ्यात हात टाकत तो खुळा ' मम्माज बॉय ' म्हणतो कसा , ' काही नाही गं मम्मा , कॅच घेताना पडलो ... पण क्काय कॅच पकडलाय माहितेय ! विराट कोहलीसारखा !' आणि त्याच्या निर्व्याज हसण्यात पुन्हा गुंतून पडले , नेहमीसारखीच !!
http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/19534332.cms
महाराष्ट्र टाईम्स : शेवटचं पान १४ एप्रिल २०१३

-अनुराधा म्हापणकर