ज्याला जसे हवे ते बोलून मोकळा झाला!

स्वप्नात दंग होतो, मी निवांत निजलो होतो!
इतक्यात सूर्य मजला उठवून मोकळा झाला!! <<< व्वा ! >>>

लवलेश वास्तवाचा त्या वार्तेमध्ये नव्हता....
अफवेस तो बिचारा मिरवून मोकळा झाला!

मारू नये कधीही मेलेल्याला जग म्हणते.....
जो भेटला मला तो डिवचून मोकळा झाला! >> हे शेर जास्त आवडले

जखमांस धावदोरे घातले धांदलीमध्ये....

वृत्त गडबडलंय की!

माझ्या माहितीनुसार मतल्यामध्ये जमीन कळते.

गागालगा लगागा | गागालगा लगागा गा

हा पॅटर्न जर मतल्यामध्ये असेल, तर तो सगळीकडे सांभाळला गेला पाहिजे. बरोबर ना?

मात्रावृत्त गृहीत धरणे यात चूक आहे का?
मात्रावृत्तातही काही शब्दयोजनेत अक्षरगणवृत्त अंशत: डोकावू शकत नाही काय?

पस्तीस वर्षांच्या गझलसाधनेनंतर आपल्याकडून हे असले प्रश्न अपेक्षित नाहीत, सतीशजी!! आपण लिहिलं आहे ते गझलेच्या नियमात बसत आहे ही खात्री असेल तर तसे म्हणा, अनवधानाने आपली चूक झाली असेल तर चूक कबूल करावीत.

आपण मात्रावृत्त (मनात) धरून लिहिली आहे आणि योगायोगाने मतल्यात अक्षरगणवृत्तातील मात्रांचे गणित दोन्ही ओळीत सारखे येत आहे यावरून माझ्या मते तेच पुढे कंटिन्यू करायला हवे. गझलेमध्ये म्हणूनच मतला महत्त्वाचा असतो ना? गझल मात्रावृत्तामध्येच समजली जावी असे गझलकाराला वाटत असेल तर ती तजवीज त्याने मतल्यामध्येच करावी आणि एक स्पष्ट जमीन तयार करावी, हे माझे मत आहे.

आपल्या तुलनेत आम्ही नवखे आणि शिकाऊ आहोत, हे पुन्हा सांगायला नकोच! तरी स्पष्ट, थेट आणि नेमक्या प्रश्नाला तशीच उत्तरे द्यावीत ही विनंती!

आपण मात्रावृत्त (मनात) धरून लिहिली आहे आणि योगायोगाने मतल्यात अक्षरगणवृत्तातील मात्रांचे गणित दोन्ही ओळीत सारखे येत आहे यावरून माझ्या मते तेच पुढे कंटिन्यू करायला हवे. गझलेमध्ये म्हणूनच मतला महत्त्वाचा असतो ना? गझल मात्रावृत्तामध्येच समजली जावी असे गझलकाराला वाटत असेल तर ती तजवीज त्याने मतल्यामध्येच करावी आणि एक स्पष्ट जमीन तयार करावी, हे माझे मत आहे<<<

याच्याशी सहमत आहे, पण इतके परफेक्ट असावे अशी अपेक्षा असली तर 'तशी तजवीज' (मात्रावृत्तच मानले जावे अशी तजवीज) देवपूरकरांच्या मतल्यात केली गेलेली आहे हे 'लचका' या शब्दावरून लक्षात येईल.

अक्षरगणवृत्तात एका गुरूचे दोन लघु (किंवा उलटे) केले जात नाही. आपण लोक हल्ली सर्रास गझलेत तसे करतो, पण अक्षरगणवृत्तात त्याला मान्यता नाही. (उदाहरणार्थः देवप्रिया हे अक्षरगणवृत्त तर कालगंगा हे मात्रावृत्त असे म्हणतात).

आता देवपूरकरांच्या मतल्यात काय झाले आहे पाहू:

ज्याला जसे हवे ते बोलून मोकळा झाला!

(गागा लगा लगा गा गागाल गालगा गागा)

लचका हळूच माझा तोडून मोकळा झाला!!

(ललगा लगाल गागा गागाल गालगा गागा)

यावरून स्पष्ट होते की मतल्यात मुळातच अक्षरगणवृत्त पाळले गेलेले नाही. त्यामुळे ते आपोआप मात्रावृत्त होत आहे.

या व्यतिरिक्तः

समजा अक्षरगणवृत्तातील मतल्याला स्वतः कवी मात्रावृत्त असे संबोधत असेल (संभाव्य कारण - पुढील ओळी मात्रावृत्तात बसवण्याची तरतूद करता यावी म्हणून) तर त्याला ते स्वातंत्र्य असावे की नाही हा चर्चेचा भाग वाटतो.

एखाद्या मिस-याचे वृत्त कोणते समजायचे, अक्षरगणवृत्त की मात्रावृत्त?
एखादा म्हणेल हे अक्षरगणवृत्त नसून मात्रावृत्त आहे तर त्यात काही चूक आहे का?<<<

येथे आनंदयात्री म्हणतात तेच मीही म्हणतो. मतल्यात गणवृत्त प्रस्थापित झाल्यास पुढेही गणवृत्तच पाळले जायला हवे. (तुमच्या या विशिष्ट गझलेत 'लचका' या शब्दामुळे अक्षरगणवृत्त भंगले आहे. पण असे गृहीत धरले की तुम्ही एका गुरू अक्षराजागी दोन लघु अक्षरे ही सूट घेतली आहेत, तर यात्रींचे म्हणणे तंतोतंत बरोबर आहे की मतला अक्षरगणवृत्तात प्रस्थापित झालेला आहे.) मतल्यातील वृत्तच पुढे पाळले जायला हवे आणि त्यात (तुम्ही घेतलेली 'लचका' या शब्दाप्रमाणे असलेली सूट सोडली तर - अर्थात, एखाद्यास तशी सूट घ्यायची असल्यासच) कोणते वृत्त यायला हवे, कोणते वृत्त आले आहे आणि कोणते वृत्त 'समजायचे' हे प्रश्नच निघू नयेत.

मात्र तुमचा दुसरा प्रश्न 'एखादा म्हणेल हे मात्रावृत्त आहे तर त्यात काही चूक आहे का' हा (प्रश्न) मला योग्य वाटत नाही. अक्षरगणवृत्ताची अट सुस्पष्टपणे ठरलेली आहे ती म्हणजे लगावली क्रम व अक्षरसंख्या! (यामुळे मात्रा आपोआप सर्व ओळींत समान येणारच). एकदा तुम्ही या अटीनुसार मतला रचलात ('लचका' या शब्दातील कळत - नकळतपणे घेतली गेलेली सूट हा विषय सध्या बाजूला) तर तुम्ही त्याला अक्षरगणवृत्ताऐवजी मात्रावृत्त म्हणालात तरी इतरांना तुमच्या मताने काहीच फरक पडणार नाही. इन फॅक्ट, मतला गुणगुणूण झाला की वाचकाची जीभ पुढच्या शेरातील उला मिसरा वाचायला त्याच गणवृत्तानुसार वळेल. ती ओळ मात्रावृत्तात असली तर जीभ अडखळणारच. (गझलकाराबरोबरच गझलवाचक व गझलरसिकांचीही तश्शीच तयारी होत जाते व त्यामुळे अश्या पळवाटा कवी काढू शकत नाही हे वास्तव आहे, यात पळवाटा हा शब्द तुम्हाला किंवा कोणालाच दुखावण्यासाठी नसून केवळ पर्यायी संयत शब्द न सुचल्यामुळे वापरला आहे).

यात्रींचे आणखी एक म्हणणे पटते की तिसर्‍या चौथ्या प्रतिसादात जरी तुम्ही स्वतःला आजन्म विद्यार्थी असे संबोधत असलात व तसे अनेकदा दिसून येत असले तरी तुमची अश्या स्वरुपाच्या मुद्यांवरील प्रथम नैसर्गीक प्रतिक्रिया ही 'माझे मुळीच चुकलेले नाही' या टोनची असते. या टोनबाबत माणसे तोवर काही म्हणणार नाहीत जोवर कवी नवखा आहे. म्हणूनच यात्रींनी तुमच्या साडे तीन दशकांच्या कारकीर्दीचा उल्लेख केलेला आहे की इतक्या प्रदीर्घ कालावधीनंतर हा मुद्दा तुमच्याकडून चर्चेला येऊच नये. अर्थात, तो विषय या चर्चेशी निगडीत असला तरीही दुर्लक्षित ठेवला तर निव्वळ मुद्दा हा उरतो की अक्षरगणवृत्ताच्या सर्व अटी सर्वस्वी पाळल्यानंतर त्याला स्वसोयीसाठी मात्रावृत्त म्हणण्याचे स्वातंत्र्य कवीला असावे की नसावे?

माझे अगदी प्रामाणिक उत्तर हे आहे की गझलेच्या आकृतीबंधानुसार व त्यासंदर्भातील कायद्यांनुसार जरी ते स्वातंत्र्य कवीला मिळू नये हे खरे असले तरी अत्युत्कृष्ट शेर होत असेल तर कवीने जबाबदारीची जाणीव ठेवून तसे केल्यास रसिक एका चांगल्या शेराला मुकणार तरी नाही. पण येथे कवीची भूमिका अशी असावी की 'मला जाणीव आहे की मी सूट घेतलेली आहे, पण शेराच्या आशयाच्या मोहाने मी मुद्दाम तसे केले आहे व हे काहीसे नियमबाह्य असल्याची मला जाणीव आहे'. (पूर्वी मी काही सूट घेतली तर गझलेखाली तशी टीप द्यायचो, नंतर ते बंद केले कारण त्या टीप देण्यानेही रसभंग होऊ शकतो असे वाटले. पण एखाद्या कवीने तसे केल्यास, टीप दिल्यास गैर काहीच नाही.)

====================

एवढे सगळे झाल्यानंतरही:

शेर उत्तम असला तर कोणी एवढा सूक्ष्म विचारही न करता वाहवाची पावती देतील यात शंका नाही. त्यामुळे नियमांना झुगारूनही लेखन करता येईलच, पण आपण 'तितके' सकस लिहितो आहोत हे इतरांचेही मत असायला हवे.

धन्यवाद!

-'बेफिकीर'!

अक्षरगणवृत्तात एका गुरूचे दोन लघु (किंवा उलटे) केले जात नाही. आपण लोक हल्ली सर्रास गझलेत तसे करतो, पण अक्षरगणवृत्तात त्याला मान्यता नाही.
हे महत्त्वाचे वाक्य आहे. या एकाच वाक्याने माझ्या प्रश्नाचे उत्तर मिळाले आहे.
या कसोटीवर तपासायचे झाल्यास माझ्या स्वतःच्याही अनेक गझलांच्या मतल्यांमध्ये अशी तजवीज झाली नसण्याची शक्यता आहे. कारण दोन लघु = एक गुरू अशी सोय अधिकृतपणे असते हा माझा समज होता. आता गझल लिहिताना अधिक बंधने वाढली आहेत (बंधने पाळायची हे ठरवले तर)!

आता मुद्दा आहे सतीशजींनी इथे काय मानून गझल अशीच ठेवतील (मात्रावृत्त की अक्षरगणवृत्तामध्ये सूट) अथवा बदलतील हा! पण मला तंत्रामध्ये एक नवीन गोष्ट समजल्यामुळे तो मुद्दा माझ्यासाठी सध्यातरी गौण आहे.

पुढची चर्चा वाचतो आता.

धन्यवाद!

तुमच्या गझलेबद्दल बोलायचे राहिले.
पहिले दोनच शेर मला फार आवडले.

चर्चेतून खूप शिकायला मिळाले
सर्वान्चे आभार

हास्यास्पद चर्चा...

नमनाला घडाभर म्हणतात ना...
तसेच हे
मतल्याला बादलीभर.....

सलाईनवर आहात का अ अ जोशी?

की सलाईन तुमच्यावर आहे?

नाही बेफिकीर...

*** मी लाईनवरच आहे. (सर्वार्थाने)

>>> की सलाईन तुमच्यावर आहे? <<<<
तो अनुभव माझ्यापेक्षा तुम्हाला जास्त असेल...

एखाद्या साध्या गोष्टीवर किती चर्चा...?

भूषणराव, मौल्यवान मार्गदर्शनाबद्दल आभारी आहे. मात्रावृत्त मतल्यात प्रस्थापित करण्यासाठी आम्ही करू पहातो तो बदल ठीक आहे का? बदल वरील आमच्या प्रतिसादात दिलेला आहे. कृपया लगेच वदलात तर तात्काळ मतला संपादता येईल.>>>>>>>> दिड वर्षात असे काय झाले प्रोफेसर की तुम्ही सर्वांना फाट्यावर मारायला लागलात.

प्रोफेसर चालतील पण टोच्याला आवरा म्हणायची वेळ आली

माझ्या तमाम गझला ओळीने वाचल्यास हे ताबडतोब लक्षात यावे!
पूर्ण आलेखच बदलणा-या प्रतिसादांचा व बदलणा-या गझलगुणवत्तेचाही डोळ्यांपुढे उभा राहील!
कालच्यापेक्षा आज जरा बरे लेखन आपल्या हातून व्हावे अशी माझी आस व प्रयत्न असतो!
आपण दाखवलेल्या आस्थेबद्दल आभारी आहे!
माझे नाइलाजाने घ्यावे लागलेले आयडी खालीलप्रमाणे
सतीश देवपूरकर
अनामिक गझलवेडा
गझलप्रेमी
कर्दनकाळ
profspd
एखाद दुसरे नाव विसरलो असल्यास क्षमस्व!
प्राचार्य सतीश देवपूरकर

वाईट याचे वाटते की, लोक गझलकार कोण आहे हे पहातात, गझलेकडे नाही मग प्रतिसाद ठरवतात

वाईट याचे वाटते की, लोक गझलकार कोण आहे हे पहातात, गझलेकडे नाही मग प्रतिसाद ठरवतात<<<<

खरे आहे हे !! पण मला वाटते की अशी अवस्था पदरी पडू नये म्हणून वागण्याबोलण्यात शायरानेच काही यमनियम पाळावेत म्हणजे शायरालाच ते पाळावे लागणार असावेत

वैवकु,

आदरासहित जोडे मारण्याचे नवीनच कसब मिळवल्याबद्दल अभिनंदन!

माझे नाइलाजाने घ्यावे लागलेले आयडी खालीलप्रमाणे>>>>>>>

काय होते तुमच्या आयडी ला. माबो ब्लॉक करते का आयडी?

आदरासहित जोडे मारण्याचे नवीनच कसब <<<

माबो ब्लॉक करते का आयडी?<<<

बिशाद आहे का?

आयडी टिकण्याने शायर टिकत नसतो!
काळ सगळ्याला उत्तर देतो
डबक्याला समुद्र म्हणत नसतात