'सोबतीचा करार' सी.डी. चा प्रकाशन सोहळा

समस्त मायबोलीकरान्ना आनन्द आणि अभिमान वाटावा अशी घटना १ सप्टेम्बरला पुण्यात घडली - ती म्हणजे आपल्या लाडक्या वैभव [जोशी] च्या गझलान्च्या 'सोबतीचा करार ह्या सी.डी. चे दिमाखदार प्रकाशन झाले.

आशिश मुजुमदारने सन्गीत दिलेल्या या गझला गायल्या आहेत वैशाली सामन्त, दत्त प्रसन्न रानडे, अनुराधा कुबेर, अमोल निसळ अशा ख्यातकिर्त गायकान्नी. प्रकाशन- प्रसन्गी या सर्व कलवन्तान्नी आपापल्या रचना सादर केल्या . सुप्रसिद्ध अभिनेता सचिन खेडेकर आणी कवि 'सौमित्र' ह्यान्च्या हस्ते प्रकाशन झाले. कविवर्य अरुण म्हात्रे प्रमुख पाहुणे होते. याखेरिज श्रीकान्त मोघे, सन्गीता जोशी ह्यान्सारख्या अनेक मान्यवरान्ची उपस्थिती लाभली होती. प्रेक्षागार तुडुम्ब भरलेले होते. असा सर्व बेत जमून आल्यावर, कार्यक्रम अफाट रन्गला हे वेगळे सान्गायला नकोच.

अरुण म्हात्रे म्हणाले, " सुरेश भटान्नी मराठी गझल नुसतीच लोकप्रिय केली नव्हे तर तीला प्रतीष्ठा आणि समृद्धी मिळवून दिली. त्यान्च्या नन्तर आता मराठी गझलचे नवे आवर्तन सुरु होते आहे आणि वैभव जोशी त्याचे प्रवर्तक असणार आहेत. गझलेचे सगळे नियम पाळून आणि पारम्पारीक चौकट साम्भाळूनहि वैभवच्या गझलेची माण्डणी आणि विषय आधुनिकोत्तर [ post-modernism] प्रवाहाशी मिळते जुळते आहेत".

कविवर 'सौमित्र' यान्नी आपली 'गालिब, कुठे आहेस तू?' ही गझल पेश केली आणि सान्गीतले की, " वैभवच्या रूपाने मला माझा हरवलेला गालिब गवसल्याचा आनन्द होतो आहे".

सचिन खेडेकरनेही वैभवची गझल आणि आशीशचे सन्गीत यान्ची मुक्तकण्ठाने प्रशन्सा करताना सान्गीतले, " ह्या गझलान्मुळे होणारे सुख भरण्याकरता घागरी गोळा कराव्या लागतील".

सी.डी. मध्ये समाविष्ट न झालेल्या काही रचना वैभव आणि आशीशने सादर केल्या हे ह्या समारम्भाचे वेगळेपण ऊठून दिसले.

असे म्हणतात की आधी चाल बान्धल्यानन्तर त्या चालीवर गीत रचणे म्हणजे कविला एक आव्हान असते, तर आधी लिहीलेल्या कवितेवर सन्गीताचा साज चढवणे ही सन्गीतकाराची कसोटी असते.

चालीबरहुकुम रचलेली गीते काव्यगुणाच्या दृष्टीने थोडी डावी ठरतात असेहि म्हटले जाते. अर्थात याला अनेक सन्माननीय अपवादहि आहेत. साहिर लुधियानवीपासून ते शान्ताबाई शेळक्यान्पर्यन्त अनेक सिद्धहस्त कविन्नी काव्यगुणाच्या दृष्टीने अतिशय कसदार गीते 'आधी चाल- मग कविता' अशा पद्धतीने आपल्याला दिली आहेतच की.

आधी लिहीलेल्या कवितेवर चाल बान्धायची म्हणजे त्या गीताचा कविला अभिप्रेत बाज आणि घाट साम्भाळावा लागतो आणि त्यामुळे सन्गीतकाराच्या प्रतिभेवर बन्धने येतात.क्वचित प्रसन्गी कविला काही एक सुरावट सुचलेली असते त्यावरूनही विसम्वाद होण्याची शक्यता असते.

दुसरीकडे श्रीनिवास खळ्यान्सारख्या युगप्रवर्तक सन्गीतकारान्नी नेहमीच 'आधी कविता - मग चाल' या क्रमाने काम केले. डो्ळ्यान्पुढे शब्द नसतील तर चाल सुचतेच कशी? असा प्रतिप्रश्न ते विचारतात.

'सोबतीचा करार' च्या बाबतीत हा प्रश्न उद्भवलाच नाही. वैभवच्या गझला लिहून तयार होत्या. अशीशने त्यावर चाली बान्धल्या. मात्र वैभवच्या डोळ्यापुढे तरळलेले चित्र समजावून घेऊनच मग त्याच्याशी मिळते-जुळते काम करण्याचा प्रयत्न आपण केला असे अशीशने सान्गीतले. कविच्या मनातल्या सन्कल्पना म्हणजे सन्गीतकाराच्या प्रतिभेवर पडणारे बन्धन किम्वा मर्यादा नसतात असेच तो सुचवून गेला. एकूण काय, दोघामधे छान 'ट्युनिन्ग' झाले होते आणि याचा प्रत्यय प्रत्येक गाण्यामधे येतो.

भावगीतापेक्षाहि गझल सन्गीतबद्ध करणे थोडे जास्त कठिण जात असावे, असा आपला माझा तर्क आहे कारण गझलचा प्रत्येक शेर ही स्वतन्त्र काव्य रचना असते. गझल मधल्या शेरामध्ये काही समान सूत्र असावे असा नियम नाही. कवितेचे तसे नाही. प्रत्येक चरणातून पुढे जाणारा, उलगडणारा असा एखादा ठाशीव आणि बराचसा एकसन्ध विचार प्रवाह कवितेत असतो. तीचा असा एक 'मूड' असतो, तो पकडून सन्गीतकार चाल बान्धू शकतो. गझलेला तसा एकसन्धपणा असेलच असे नाही. फक्त मीटर आणि यमके समान असलेल्या शेरान्ची मिळून एक गझल हो ऊ शकते. त्या दृष्टीने पाहता, अशीशने वैभवच्या गझला स्वरबद्ध करण्याचे आव्हान अत्यन्त समर्थपणे पेलले असेच म्हणावे लागेल. अर्थात, वैभवच्या प्रत्येक कवितेत, अगदी मुक्त छन्दातल्या कवितेलाही, एक सुन्दर आणि सरळ लय असते, नाद असतो आणि तोलहि. त्यामुळे सुद्धा सन्गीतकाराचे काम सोपे होत असावे. चमकदार [स्मार्ट] शब्द-रचना किम्वा अफलातून कल्पनाविलास आणि गझलच्या 'ग्रामर' वरची घट्ट पकड ह्या गृहीतान्पलीकडे झेपावणारी अशी ही वैभवच्या कवितेची काही खास सामर्थ्य-स्थळे. अशीशने ती नेमकी हेरली असल्याचा प्रत्यय जगोजाग येतो.

'सोबतीचा करार' मधली प्रत्येक चाल वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. प्र त्येक चाल कोणत्या ना कोणत्या तरी रागावर आधारित असली तरी अशीशने आशयाला प्राधान्य दिले आहे. त्यामुळे रागदारीच्या व्याकरणाचे आशयावर कुठेहि आक्रमण न होता अपेक्षित परीणाम साध्य होतो, हे विशेष. उलट, कधी ललत, कधी पूरिया, कुठे भैरव, कुठे भूप अशा रागान्च्या काही अस्पष्ट, अस्फुट आणि कदाचित त्यामुळेच मनोहारी छटा जाणवतात अन सुखवून जातात. एक रचना कव्वालीच्या अन्गाने जाते, अतिशय जोरकसपणे.

सर्वच गायकान्नी जीव ओतून ह्या गझला गाईल्या आहेत. गझलेचा शब्द्न्शब्द स्पष्टपणे श्रोत्यान्पर्यन्त पोचेल याची काळजी त्यान्नी घेतली आहे. वैशाली सामन्त आणि दत्त प्रसन्न रानडे हे अनुभवी आणि गुणि कलाकार आहेत. त्यानी आपली कामगिरी चोख बजावली आहे. अमोल निसळचा विशेष उल्लेख करायला हवा. मूळातला हा शास्त्रीय सन्गीताचा तालीम-बन्द गायक पण सुगम सन्गीताच्या फीरत, लवचिक वळणे, आवाजाचा 'थ्रो' इत्यादी खूब्या आत्मसात करण्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न त्याने केल्याचे जाणवते. मन्ना डे किम्वा रविन्द्र साठे यान्सारखीच भरदार आवाजाची निसर्गदत्त देणगी त्याला लाभली आहे. अनुराधा कुबेर हिलाहि शास्त्रीय सन्गीताची पक्की तालिम लाभली आहे. तीनेहि दोन गीते छानच गायली आहेत.

'सोबतीचा करार' ही सीडी एक अतिशय उच्च प्रतीचा श्रवणान्द आणि काव्यानन्द देवून जाते. वैभव आणि अशीश, बहोत खूब, आगे बढो!

-बापू करन्दिकर