कढिपत्ता (अमेरीकेत लावताना)

अमेरीकेत कढिपत्ता लावताना तुम्ही कुठल्या 'झोन' मध्ये राहता हे माहिती करून घेणं जरूरीचं आहे. http://www.garden.org/zipzone/ इथे वेगवेगळ्या 'झोन्स' बद्दल माहिती मिळेल. कढिपत्त्याला थंड हवामान अजिबात चालत नाही. त्यामुळे '९अ', '९ब', '१०अ', '१०ब', '११' या झोनमधे रहात नसल्यास कढिपत्ता कुंडीत लावावा.

कुंडी प्लास्टिकची असेल तर आतबाहेर करायला सोपे जाते. कुंडीला पाण्याचा निचरा होण्यासाठी जागा / holes असावेत. नसले तर करून घ्या.

कढिपत्त्याला माती पाण्याचा व्यवस्थित निचरा (well-drained) होणारी लागते. त्यामुळे इथे मिळणारी 'टॉप सॉईल' (Top soil) किंवा 'गार्डन सॉईल' (garden soil) अजिबात वापरू नका. कुठल्याही चांगल्या कंपनीची - शक्यतो ऑरगॅनिक - 'पॉटींग सॉईल' (Potting soil) वापरा. मी मिरॅकल ग्रो या कंपनीची Organic Potting soil वापरते आणि आत्तापर्यंत तरी चांगला अनुभव आहे. त्यात perlite या गोष्टी घातल्या तरी चालेल. नसतील तर नुसती Potting soil वापरली तरी चालेल.

कढिपत्त्याला उष्ण आणि दमट हवामान लागते. कढिपत्ता बाहेर ठेवायचा असल्यास रात्रीचे तापमान ५५ डि. फॅपेक्षा जास्त असलेले असावे. मोगर्‍याप्रमाणेच एप्रिल-मे नंतर फ्रॉस्ट संपला की बाहेर ठेवावा. ऑक्टोबर मधे रात्रीचे तापमान ५० पर्यंत जायच्या आधी घरात आणावा. रोप लहान असेल तर यात एक दिवस जरी उशीर झाला तरी रोपाला हानी पोचू शकते. रोप बाहेर ठेवताना सूर्यप्रकाश साधारण ४-५ तास मिळेल अशा ठिकाणी ठेवावं.

कढिपत्ता बिया रूजवून लावता येतो किंवा छोटे रोप मिळाले तर तेही लावता येते.

बिया लावताना पूर्णपणे वाळलेल्या बिया लावू नयेत. अशा बियांमधून अंकुर / रोप येण्याची शक्यता कमी असते. झाडावरच पिकलेल्या / अर्धवट पिकलेल्या बिया मिळाल्या तर त्या लावाव्यात. या बिया छोट्या कुंड्यांमधून किंवा छोट्या प्लास्टिकच्या कपमधे, चांगल्या प्रतीच्या Potting soil मधे लावाव्या. कुंड्यांना पाण्याचा निचरा होण्यासाठी जागा / भोके असावीत. बिया लावण्याआधी त्या भोवती असलेले आवरण, द्रव काढून पाण्याने स्वच्छ धुवून घ्या. माती ओलसर असावी पण फार पाणी / चिखल नसावी. पाण्याचा निचरा व्यवस्थित होत असला पाहिजे. घरातच या कुंड्या / कप खिडकीपाशी, उन येते तिथे किंवा उबदार जागेत ठेवाव्यात (तापमान ८०-८५ डि फॅ). साधारण १० दिवसांनी अंकुर दिसू लागतील. रोप २ ते २.५ इंच मोठे झाले की त्या कुंडीतून / कपातून काढून ७-८ इंच व्यासाच्या कुंडीत लावावे. त्यानंतर रोप एक आठवडा घरातच ठेवावे. बाहेर रात्रीचे तापमान ५५ डिग्री फॅ च्या पुढे असेल तेव्हा बाहेर ठेवावे. पण बिया रूजवून लावल्यास 'success rate' जास्त नाही हे लक्षात घ्या. त्यामुळे रोप मिळाल्यास उत्तम.

रोप लावताना मुळं वाढण्यासाठी भरपूर जागा मिळेल इतपत मोठी कुंडी घ्यावी. 'Good thumb of rule' म्हणजे जर रोप ६ इंच उंच असेल तर ८ -९ इंच व्यासाच्या कुंडीत लावावे. रोप लावल्या नंतर ३-४ दिवस कुंडी घरातच असू द्यावी.

हे झाड 'drought tolerant' मानलं जातं. पाणी देताना माती बर्‍यापैकी ओलसर असेल तर पाणी देउ नका. पण पाणी देताना फारच उशीर झाला तर पानं गळून गेल्यासारखी दिसतात.

कढिपत्त्याला खत घालताना 'overfeed' होणार नाही याची काळजी घ्या. या झाडाला वर्षातून ४-५ वेळा खत दिलं तरी पुरेसं होतं. आपण कढिपत्ता स्वैपाकात वापरतो, त्यामुळे ऑरगॅनीक खत वापरावे. मिरॅकल ग्रोचं Organic Vegetable food चांगलं आहे. कमी concentrationचं (पाण्यात dilute केलेलं) खत नियमित देण्याने फायदा होतो. उन्हाळ्यात साधारण ३ आठवड्यातून एकदा खत द्या. थंडीत खत घालणे पूर्णपणे बंद करा. मे-जून पासून सप्टेंबर-ऑक्टोबर पर्यंत खत देणं योग्य. भारतात आंबट ताक, चहाचा चोथा खत म्हणून देतात. इथे एकदा ताक घालून बघितलं पण मुंग्या लागल्यामुळे नंतर कधी हा प्रयोग केला नाही.

माती २ वर्षातून एकदा बदलावी. कुंडी बदलताना आधीच्या कुंडीपेक्षा ३ ते ४ इंच मोठा व्यास असलेली कुंडी घ्यावी. कढिपत्त्याचे रोप ३-४ वर्षांचे झाले की मुळापासून अजून रोपं उगवतात. अशावेळी ही छोटी पिल्लं ५-६ इंच उंच झाली की वेगळी करून स्वतंत्र कुंडीत लावा. मुख्य झाड / रोप जस जसे मोठे होते तशी भरपूर रोपं/ पिल्लं येतात. मुख्य कुंडीत अशा रोपांची गर्दी होऊ देऊ नये. छोटे रोप वेगळे केले की त्याची मुळं 'root starter mix' मधे बुडवून वेगळ्या कुंडीत लावावे. ही कुंडी एका प्लॅस्टिकच्या पिशवीत ठेवावी आणि अगदी वर टोकाला बांधून घरात सावलीत ठेवावी. ४-५ दिवसांनी अगदी लहान नविन पालवी दिसेल तेव्हा पिशवीचं तोंड मोकळं करून ठेवावं पण कुंडी पिशवीतच ठेवावी. काही दिवसांनी नविन पालवी थोडी मोठी झाली की कुंडी पिशवीतून बाहेर काढून ठेवावी. छोटी रोपं मुख्य झाडापासून वेगळी करताना मुळांना धक्का बसतो. त्यामुळे रोपं नाजूक झालेली असतात, 'शॉक' मधे असतात. प्लॅस्टिकच्या पिशवीत ठेवल्याने 'settle' व्हयला मदत होते.
रोप मुख्य झाडापासून वेगळं करताना धारदार सुरी त्या रोपाभोवती १ इंचाच्या अंतराने फिरवावी, सुरी मातीत ४-५ इंच जाईल असे बघावे. कडेकडेने मुळं कापत अलगद रोप वेगळे करावे.

प्रत्येक स्प्रिंगमधे प्रत्येक फांदीचा ३-४ इंच शेंडा खुडावा. त्यामुळे तिथून दोन फांद्या फुटतात. झाड जोमानं वाढतं.
थंडीत झाड घरात आणतो तेव्हा बरीच पानं गळतात. ही पानं वाळवून स्वैपाकात वापरू शकतो. ही पानं खोबर्‍याच्या तेलात उकळून ते तेल लावल्याने केस काळे होतात असं म्हणतात. मी हा प्रयोग केलेला नाही.
स्प्रिंगमधे परत नविन शेंड्याला नविन पालवी फुटते.

या झाडाला कीड फारशी लागत नाही, पण पानांवर काळे डाग पडू शकतात. 'Scales' ही कीड लागत नाही ना याकडे लक्ष असू द्यावे. जर ही कीड लागलीच तर ताबडतोब झाड बाकिच्या झाडांपासून वेगळे ठेवावे. नीम ऑइल / Insecticidal soap याचे मिश्रण करुन झाडावर फवारावे.

कढीपत्त्याचं झाड चिवट असतं म्हणतात, बरीच वर्ष राहतं.