Archive through May 03, 2006

Hitguj » Rangiberangi » Members A-N » dineshvs » Archive through May 03, 2006

« Previous Next »


Tuesday, March 28, 2006 - 3:49 pm:


Wednesday, March 29, 2006 - 3:45 pm:


Thursday, March 30, 2006 - 1:12 pm:


Monday, April 03, 2006 - 3:43 pm:


Wednesday, April 05, 2006 - 3:31 pm:


Friday, April 07, 2006 - 5:01 pm:


Thursday, April 20, 2006 - 1:49 am:

केनयातले दिवस

तुम्ही जेवढा सिनेमातुन केनया बघितला तेवढाच मी पण बघितला होता. पण एकदा तिथे जायचे ठरवल्यावर, काहि खास माहिती मिळवायचा प्रयत्न केलाच नाही. त्या आधीही भटकलो होतोच, एक घाट और सहि म्हणुन निघालो. नाहि म्हणायला अनिल कपुर आणि माधुरी दिक्षीतच्या खेल चे शुटिंग तिथे झाले होते, असे ऐकुन होतो. त्यातली काहि दृष्ये व्हीडिओ वर बघुन घेतली.

जाताना काय न्यायचे अशी चौकशी केल्यावर तिथे सगळे मिळते पसुन नेता येईल तितके ने, काहि मिळत नाही, अश्या दोन टोकाच्या प्रतिक्रिया मिळाल्या.
केनया एअरवेज चे तिकिट होते. तिथे स्वाहिली भाषा बोलतात एवढे माहित होते. ती भाषा अतिषय सुश्राव्य आहे हे पण माहित होते. पण व्यवहारात ईंग्लिश चालते याची खात्री करुन घेतली होती.
नकाश्यात बघुन, तो देश कुठे आहे, हेहि बघुन घेतले होते. त्यावेळी लेक व्हिक्टोरिया लक्षात यायला हवे होते, पण ते नाही आले.

तिथे गुजराथी लोक भरपुर असल्याने, शाकाहारी जेवणाची पंचाईत होणार नाही, हेहि कळले होते.

सहा तासांचा प्रवास मजेत झाला. नैरोबी विमानतळावर आपल्याकडे पावसाळ्यात जसे हवामान असते, तसे होते. त्यामुळे विमान ऊतरताना, जरा थरथरले.
हे विमान तसे जरा लांबच ऊभे राहिले, एक मोठा जिना चढुन एअरपोर्ट मधे जावे लागले. यापुर्वी गल्फमधला ईमिग्रेशनचा अनुभव होताच, तिथे आपल्याकडे जी एन ओ सी, असते ती दाखवल्यावर तिची ओरिजिनल प्रत मिळते. मग एकदा आपल्याकडे रोखुन बघितले जाते आणि दुसर्‍या मिनिटाला, आपण बाहेर पडतो.

नैरोबीत जरा वेगळे प्रकरण होते. तिथे बरेच भारतीय बोहरा लोक माझ्याच फ़्लाईटमधुन आले होते, मला वाटले आपणहि त्यांच्याबरोबर जावे. पण मग कळले कि त्यांचा एक ग्रुप आहे, आणि त्यांचे वेगळे सोपस्कार होणार आहेत. मग परत काऊंटर शोधायला लागलो, अगदी तिथपर्यंत पोहोचलो तर तिथे कळले कि डॉलर्समधे एअरपोर्ट टॅक्स भरावा लागणार आहे.

त्यावेळी जेमेतेम २० डॉलर वाटखर्चासाठी मिळायचे. वाटेत विडिकाडीचा काहिच खरच न झाल्याने, मी नैरोबीला ऊतरल्या ऊतरल्या ते बदलुन घेतले होते. आता परत ते डॉलर घ्यायला लागणार होते. त्या काऊंटरवर परत गेलो तर, तशी पद्धत नाही असे कळले. म्हणजे तिथे फ़क्त डॉलर्सचे केनयन शिलिंग मिळत होते, पण शिलिंगचे डॉलर्स मिळणार नव्हते. आत्ता काय करावं बरं ? पण हा विचार मी न करता तिथले ऑफ़िसर्सच करत होते. शिवाय त्यांच्या जांबो, हबारी आणि किटु किडोगो ना मी नीटसा प्रतिसाद न दिल्याने, शॅंपल अल्लीबागहुन आलय, हे त्यांच्या एव्हाना लक्षात आलेच होते. शेवटी आताचे जे डॉलर्स बदलुन घेतले, तेच परत द्यावेत असा ठराव झाला. त्यामुळे ओरिजिनल रिसीट परत घ्या, रद्द करा, डॉलर्स ताब्यात घ्या, असे सगळे करावे लागले. एवढे करेपर्यंत सगळा हॉल रिकामा झाला होता, व मला रॉयल ट्रीटमेंट मिळाली.
सगळे ऑफ़िसर्स काळे असले तरी त्यातहि गव्हाळ छटा होत्याच. बाहेर आलो तर कंपनीचा माणुस वाट बघुन परत जायच्या पवित्र्यात होता. त्याला सगळे रामायण सांगितले तर त्याने मला का नाही बोलावले, असा भा. प्र. विचारला.
आमचे सामानहि माझीच वाट बघत बसले होते. आत्ता कुठे जरा मी मोकळा श्वास घेतला. हवा अतिषय सुरेख होती. गारठा म्हणावा ईतपत गारवा होता हवेत. सकाळचे साडेदहा झाले होते, तरी सुर्य दिसत नव्हता.
आधी कंपनीत गेलो. तिथे जेअलास का, वैगरे चौकशी झाली. विमानातले जेवण अजुन जिरले नव्हते, त्यामुळे वाटेत कुठेतरी जेऊ, असे ठरले.

मला किसुमु या गावी जायचे होते. कंपनीतर्फे मला स्थानिक टॅक्सीत बसवुन दिले. आरामात बसता यावे, म्हणुन मी मागची सीट निवडली.

आणि या नव्या देशाचे सौंदर्य बघायला मी सिद्ध झालो. शहर भागात तुरळक ईंडस्ट्रीज लागल्या, काहि देखण्या ईमारतीहि दिसल्या, पण तरिही नजरेत भरण्याईतकी हिरवाई होती. शाळेतली मुले सर्रास स्वेटर्स घालुन होती. त्या स्वेटर्सचाहि रंग एकसारखा होता, म्हणजे तो स्वेटर शाळेच्या युनिफ़ॉर्मचा भाग असावा.
शहर भाग सोडुन किसुमुच्या रस्त्याला लागलो. आता थोड्फार ऊन लागु लागले होते, तरी हिरव्या रंगाची सोबत होतीच. शेतात कसावा, मका ईत्यादी पिके दिसत होती. आंबा, पपयांची झाडेपण बरिच दिसत होती. शेवंतीसारख्या फ़ुलांची शेते दिसली. ( मग कळले कि ती पायरेथ्रमची झाडे होती, यापासुन मच्छर अगरबत्ती करतात. )
मधे बराच काळ मसाई मारा नदीचे खोरे लागले. सिनेमात दाखवतात तशी अकाशियाची काटेरी पण वरुन सपाट असलेली झाडे दिसली. झेब्रा आणि जिराफहि दिसले, सिंह, बिबटे हत्ती वैगरे नाही दिसले.
रस्त्याच्या कडेने प्लॅष्टिकच्या बादल्यातुन बटाटे, गाजरे, कसावा, कोबी सारख्या भाज्या विकायला होत्या, त्याचबरोबर अनेक प्राण्यांच्य फ़र्स पण. मग कळले कि तिथे अश्या फ़र्स सहज विकत मिळु शकतात, पण कुठलीच एअराअईन, त्या स्वीकारत नाही.
कोळश्यांची पोती पण खुप ठिकाणी होती.

वाटेत न्याहरुरु नावाचे गाव लागले. आतापर्यंत ईतर प्रवाश्यांशी गप्पा सुरु झाल्या होत्या. त्यापैकी एकाने सांगितले कि ईथे एक मोठे खार्‍या पाण्याचे सरोवर आहे आणि तिथे जवळजवळ वर्षभर फ़्लेमिंगोंची वस्ती असते.
तिथेच टॅक्सी चहापाण्याला थांबली. मेनुमधे न्यामा चोमा, ( भाजलेले मटण ) आणि फ़िश & चिप्स एवढेच होते. दुपारचे दोन वाजत आले होते. शाकाहारी म्हणजे ज्या तेलात मासे तळत होते त्यातच चिप्स तळुन देणार होते, मी अर्थातच नकार दिला, व फ़क्त चहा घेतला. चहा मात्र अप्रतिम चवीचा होता. आणि कपहि अगदी पाव लिटरचा होता. तेवढ्यात भुक भागलीच. अजुन अर्धा टप्पाच गाठला होता.

मग अचानक डोंगरदर्‍या लागल्या. गाडी त्यातुनहि भन्नाट वेगाने जात होती. दाट झाडींमुळे ऊन्हाचा त्रास अजिबात जाणवत नव्हता.
आणि मग चहाचे मळे लागले. एकेक डोंगर या मळ्यानी व्यापलेला होता. चहाला लागतेच म्हणुन सावली देणरी झाडे होती. अगदी रेखीव आखीव अशी घरे होती. भारतात माझे अजिबात फिरणे झाले नसल्याने, हे चहाचे मळे वैगरे प्रकरण मी आयुष्यात पहिल्यांदाच बघत होतो. आणि मग एक केरिचो नावाचे टुमदार गाव लागले.

अजुन तास दोन तासाचा प्रवास व्हायचा होताच. आता जरा ढग जमु लागले होते. पावसाची शक्यता जाणवु लागली होती. शेवटी सहाच्या सुमारास आम्ही किसुमुच्या बाजारात पोहोचलो. बाजार ऊठायची वेळ झाली होती. लाल, पिवळ्या, हिरव्या कपड्यातल्या बायका लगबगीने घरी जायच्या तयारीत होत्या. अश्या ठिकाणी नेहमी असतो तसा, टॅक्सीवाल्यांचा गलबला सुरु होता. मला न्यायला कंपनीतर्फे अनीष नावाचा मुलगा आला होता. त्याने हिंदीतच बोलायला सुरवात केली.

आधी तो मला माझ्या फ़्लॅटवर घेऊन गेला. भरवस्तीत घर होते, तरी रस्त्यावर शुकशुकाट होता, ईमारतीला तळमजल्यावरच कुलुप, मग तीन ऊंच मजले चडुन गेल्यावर, मजल्याच्या दाराला एक कुलुप, ते ऊघडण्यासाठी हाका वैगरे मारुन झाल्यावर, घर ताब्यात आले.
प्रचंड मोठा हॉल, त्याला लागुन डायनींग एरिया. एक मुख्य किच, त्याला लागुन एक ऊघड्यावरचे किचन, एक कोठीची खोली, तीन बेडरुम्स, मधला पॅसेज असा प्रचंड मोठा फ़्लॅट होता तो. भिंतीतच भरपुर कपाटे होती.
सामान वर चढवायची व्यवस्था अनीषनेच केली. मग म्हणाला जरा आराम कर, आठ वाजता तुला जेवायला न्यायला येतो.
विमानाचा सहा तासाचा प्रवास, मग एअरपोर्टवर झालेला खोळंबा, परत सात तासाचा टॅक्सीचा प्रवास, होवुनौद्धा मी तसा थकलेला नव्हतो. अंघोळ वैगरे आटपुन, अनीषची वाट बघत बसलो. घर परत परत फिरुन बघितले.
ठरल्याप्रमाणे अनीष आलाच. त्याच्या घरी जेवायला घेऊन गेला, फुलके, तीन भाज्या, कढी खिचडि, ढोकळा, दहि, कसाव्याचे कुरकुरीत पापड, खीर असा मस्त मेनु होता. त्यांच्याकडे माझ्याच कंपनीतले ईतर काहि जण जेवायला आले होते. त्यांचा तो बिझिनेसच होता, पण त्याला न साजेसे अगत्य होते. जेवल्यावर चहा पण प्यायची पद्धत आहे तिथे. या चहाने मला वेडच लावले होते. परत येऊन आरामात झोपलो. एकंदर देश आवडला होता मला.

अपुर्ण.... ... ...


Friday, April 21, 2006 - 12:23 am:

दुसर्‍या दिवशी मला कंपनीने काहि पैसे पाठवले आणि घरातील सामान घेऊन येण्यासाठी गाडी पाठवली, आज मला जॉईन व्हायचे नव्हते. त्यामुळे पुर्ण दिवस मोकळा होता.

ड्रायव्हरचे नाव ओकुसिंबा. जरा विचित्र वाटले, पण नंतर अश्या नावांची सवय झाली. आम्ही सकुनी म्हणजे बाजारात गेलो. भाज्या भरपुर होत्या. कोबी, भोपळे, वांगी, फ़रसबी, गाजरे, बटाटे, मेथी, पालक बहुतेक भाज्या दिसत होत्या. घरात फ़्रीज, ओव्हन वैगरे होतेच. जुजबी भांडीहि होतीच. भाज्या घेतल्या आणि, सुपरमार्केट मधे गेलो. त्याचे नाव बिग बाईज. नेहमीच्या लागणार्‍या वस्तु, किराणा वैगरे विकत घेतले. शेजार्‍यांच्या ओळखी करुन घेतल्या. शेजारी एक भारतीय डॉक्टर होते.
घरी येऊन पहिला वरण भात केला, बटाट्याची भाजी केली. जेवलो आणि एक झोप काढली. तीन वाजता चहा प्यावासा वाटला, म्हणुन दुध वैगरे आणण्यासाठी बाहेर पडलो.
केनयन शिलिंगच्या नोटा आता परिचीत झाल्या होत्या. त्यावरचा डेनियल अराप टॉरायटिच मोईचा फोटो पण परिचीत झाला होता. नाण्यांची पण ओळख करुन झाली होती.
एकी किओस्कमधे दुधाची चौकशी केली. आपल्याकडे जी दुध सेंटर्स असतात असेच स्वरुप होते. बिस्किटे, काड्यापेट्या, अंडी वैगरे विक्रीला होत्या. पण वेगळेपणा म्हणजे, संपुर्ण दुकान लोखंडाच्या जाळीने झाकलेले होते. मोठ्यात मोठी वस्तु जाऊ शकेल म्हणजे सहा बाय सहा ईंचाचाच झरोका होता. तसेच त्या झरोक्यातुन हात घातला तरी हाताला कुठली वस्तु लागणार नाही, अशी मांडणी होती.
डु यु हॅव मिल्क, असा साधा सरळ प्रश्ण मी केला. हकुना फ़्रेश बाना. टेक यु एच टी, असे उत्तर आले. अंदाजाने मी ओळखले, व यु एच टी म्हणजे टेट्रा पॅकमधल्या दुधाची खरेदी केली.
परदेशी गेल्यावर नेहमीच आपले होते, तसा रुपयात हिशेब करुन झाला, पण त्यामानाने स्वस्ताई असल्याने, हि वाईट खोड एका आठवड्यातच सुटली.
हे दुध मात्र छानच निघाले. चहा तर चवदार होताच. हे दुध गायीचे होते. आम्हाला कॉलेजमधे असताना, आमच्या सुनंदा नाथन या प्राध्यापिकेनी, केनयातील मसाई लोक, गायीला छोटीशी जखम करुन, तिचे रक्त दुधात मिसळुन पितात, असे सांगितले होते, त्याची आठवण आली. मुद्दाम पाकिटावर, एनरिच्ड विथ काऊज ब्लड, असे लिहिलेले नाही ना याची खात्री करुन घेतली.
बाजारात काहि ईतर दुकानेहि दिसली, एका कडुन फ़रसाण, ढोकळा विकत घेतले, जवळच एक स्वामी नारायण मंदीर होते, तिथे जाऊन आलो. सिनेमा थिएटर वर फ़ेरी मारली. बर्‍यापैकी लेटेश्ट हिंदी सिनेमा लागला होता. ( मग केनयात असताना, जवळ जवळ प्रत्येक आठवड्याला एक या दराने थिएटरला जाऊन सिनेमे बघितले. )

संध्याकाळी साडेसहा सातला दुकाने बंद होवु लागली, रस्ते ओसाड पडले, मग मुकाट्याने घरी आलो. पावसाची जोरदार सर आली, मग गच्चीवर गेलो. तिथुन बराच ईलाखा नजरेच्या टप्प्यात येत होता. दुरवर लेक व्हिक्टोरियाचा एक भाग दिसत होता, त्याच्याहि पलिकडुन एक विमान ऊडताना दिसले. गावात एअरपोर्ट होता तर.
रेल्वेची शिट्टी ऐकू आली, म्हणजे रेल्वेहि होती तर. बुलबुलाची जोडी वेगवेगळे स्वरसमुह आजमाऊन बघत होती. हवेत मस्त गारवा होता, तळ्याकाठी सुर्य बुडायला लागला होता. सभोवतालचे हिरवे डोंगर धुसर होवु लागले मग परत घरी आलो.
घरी येऊन खिचडी टाकली, शेजारच्या डॉक्टरीणबाई चौकशी करुन गेल्या, आणलेले डाळ तांदुळ तसेच ओट्यावर होते, तर त्या म्हणाल्या माझ्याकडे औषधांच्या गोळ्यांचे डबे आहेत, ते आणुन देते. माझी सोय झाली, सगळे किराणासामान दास्तानी लावुन झाले.
हवा चांगलीच गार झाली होती. पंख्याची जरुर नव्हती. आणि बघितले तर घरात पंखेच नव्हते. पुढेहि कधीहि पंख्याची जरुरी भासली नाही.

दुसर्‍यादिवशी सकाळी कावळ्याच्या कर्कश ओरडण्याने जाग आली. माझ्या ऊघड्या किचनच्या कठड्यावर बसुन ओरडत होता तो. अगदी कोंबडी एवढा गलेलठ्ठ होता तो. मान आणि पोठ पांढरेहुभ्र होते. आधी ओरडला होता म्हणुन, नाहितर त्याला कावळा म्हणुन ओळखणे कठीण गेले असते. मग कळले कि तिथले सगळेच कावळे असे असतात. बरोबर पावणे आठ वाजता, बेल वाजली, दार ऊघडले तर दारात कुणीच नाही, परत दार बंद केले तर परत बेल वाजली, मग लक्षात आले कि सुरक्षिततेच्या कारणामुळे, ईथे कुठल्याच ईमारतीत थेट जाता येत नाही, सगळ्यांच्या बेल्सची बटणे तळमजल्यावरच असतात. तयार होतोच, मग खाली गेलो तर कंपनीने गाडी पाठवली होती. ओकुसिंबाच्या चेहर्‍यावर ओळखीचे हसु होते. काळ्या म्हातार्‍या सुरकुतलेल्या चेहर्‍यावर एक प्रसन्नपणा होता. पुढे अनेक काळ्या लोकांशी मैत्री झाली, माझ्या मनात कधीच पुर्वग्रह नव्हते, आणि मी मैत्रीचा हात पुढे केल्यावर, त्या लोकानी भरभरुन प्रतिसाद दिला.
ओकुसिंबाने हबारी याको अशी सुरवात केली. मी त्याला लगेच अर्थ विचारला, त्यानेहि हसुन ते त्यांचे हाऊ आर यु आहे असे सांगितले. मग मीहि त्याला कसे उत्तर द्यायचे ते विचारले, त्यावर तो मझुरी साना असे म्हणाला, चला स्वाहिली भाषेची ओळख झाली.

ऑफ़िसमधे जायचा रस्ता अगदी सरळ होता, एकेच वळण होते, त्यामुळे तो लक्षात ठेवला. पहिल्यांदा सामोरा आला तो लुईस नेल किपचुंबा, माझ्यापेक्षा सहा ईंच ऊंच, कुरळे केस, भारतीय वाटावा असा चेहरा, गव्हाळ वर्ण, चेहर्‍यावर निरागस भाव असणारा हा लुईस, लवकरच माझा जिवलग मित्र झाला. केनया सोडेपर्यंत त्याने दोस्ती निभावली.

बाकिच्या लोकात, बरेच भारतीय गुजराथी लोक होते, सगळ्यानी माझे मनापासुन स्वागत केले.
माझ्या खात्यात संगीता भाटिया म्हणुन माझी सेक्रेटरी होती. डॅनियल, जेकब, जेम्स असे सहकारी होते. त्यांची हिच नावे मी वापरली कारण ओलाल, ओसिक आणि ओईंडो अशी त्यांची आडनावे, मला अवघडच वाटली. त्यांच्या नजरेतला किंचीत तटस्थपणा मी लवकरच नाहिसा केला.

संगीताशी जुजबी गप्पा मारल्या. तिने देश कसा आहे असे विचारले, मी लेटेश्ट बातम्या दिल्या, मग विचारले कि तु कधी गेली होतीस, तर ती म्हणाली, आमच्या तीन पिढ्या ईथेच वाढल्या, आणि त्यांच्यापैकी कुणीच कधी भारतात गेले नाही. आमच्यासाठी हाच आमचा देश. वेल थोड्याफार फरकाने तिथल्या सगळ्या भारतीयांची कथा हिच होती. पण त्यांच्यापुरता भारत त्यानी तिथेच वसवला होता.

अपुर्ण


Friday, April 21, 2006 - 4:06 pm:

आजवर जिथे जिथे भटकलो, तिथे गुज्जुभाई भेटलेच. आणि मला कौतुक वाटतं ते याचे कि त्या लोकानी आपले खाणे आणि ठाकुरजी, कधीहि सोडला नाही. अनेक पिढ्यांपासुन दुरदेशी राहुनहि हा धागा त्यानी घट्ट पकडुन ठेवला होता.
नव्या ठिकाणी रुळायला वेळ लागायचाच, पण त्या देशातल्या काहि प्रथा मला खुप आवडल्या. पहिली म्हणजे, दिवसभराच्या सेल्स चा रिपोर्ट तयार झाला, आणि त्यावर माझी सहि झाली, कि आम्ही घरी जात असु.
मी जॉईन झालो तो वार शुक्रवार होता. माझे काम आटपल्यावर मी फ़ॅक्टरी मॅनेजरच्या केबिनमधे जाऊन बसलो, कारण त्याला आणि मला घेऊन जाणारी गाडी एकच होती.
अर्धा पाऊण तास थांबावे लागले, जाताना रस्त्यावर बघितले तर तुरळक भारतीय दिसतहि होते. घरी गेलो आणि पत्र लिहायला घेतले.
दुसर्‍या दिवशी शनिवार, माझा रिपोर्ट तीन वाजताच तयार होता, आणि माझे खाते बंद झाले, मग आणखी तीन तास तिथेच बसण्यापेक्षा मी चालत घरी जायचे ठरवले. काहि धोका आहे का असे विचारले, तर तसा काहि खास नाही असे सहकारी म्हणाले. तरिही एका काळ्या सहकार्‍याला घेऊन निघालो. ( मी जरी काळे लोक हा शब्द वापरत असलो, तरि त्यात कुठेहि हेटाळणीचा अंश नाही. हा शब्द तिथे सर्वमान्य आहे. निग्रो हा शब्द कधीचाच बाद झालाय. )
माझे सहकारी रोज जवळ जवळ आठ दहा किलोमीटर पायी चालत येत असत व तसेच परत जात असत. वाहतुकीची साधने तशी बेभरवश्यची तसेच त्यांच्या दृष्टीने महाग होती. शिवाय त्यांच्या घरापर्यंत रस्ताहि नव्हता. त्यापेक्षा शॉर्टकटने घरी जाणे त्याना सोयीचे होते. शॉर्टकट म्हणजे, एखाददुसरा डोंगर चढुन ऊतरणे वैगरे. सठीसामाशी आम्ही एखादा डोंगर चढलो, तर आपलीच पाठ थोपटुन घेतो, आणि तिथे माझे सहकारी दिवसातुन दोन वेळा ही पायपीट करत होते. त्या दिवसापासुन मी रोजच घरी संध्याकाळी पायी जाऊ लागलो.
घर तर अगदी दहा मिनिटावर होते, शिवाय संध्याकाळची हवा नेहमीच प्रसन्न असायची. त्यामुळे हे रमतगमत जाणे मला खुप आवडु लागले. किरकोळ खरेदी त्यावेळी आटपता येत असे.
घरी गेल्यावर शेजारीणीशी गप्पा मारल्या. तिच्याकडुन बरीच माहिती मिळाली. तिथे कोळसे अगदी स्वस्त होते. म्हणजे साधारण १०० रुपयाला पोतेभरुन मिळत असत. पोते मात्र आपले घेऊन जायचे. मग तो माणुस घरी पोते आणुन टाकत असे.
कोळश्यावरचा सैंपाक खाऊन बरिच वर्षे झाली होती. तसा मी हौशीच, मग त्याना एक पोते द्यायला सांगितले, व कोळसे जमवले. दुसर्‍या दिवशी रविवार, शेगडी वैगरे आणु, असे म्हणत झोपुन गेलो.
सकाळीच बाजारात गेलो. दोन चार ठिकाणी भाव करत भाज्या घेतल्या, मग शेगडीहि घेतली. आपल्यापेक्षा जरा वेगळी शेगडी होती ती, या शेगडीला खाली दार असायचे, आणि ते बंद केले कि अगदी मंद विस्तवावर पदार्थ शिजत असे.
बाजारात लोकल वर्तमानपत्रे होती. नेशन नावाचे एक विकत घेतले. अदभुत गोश्टी होत्या त्यात. मुलांसाठीच्या सदरात, वाळवीच्या वारुळातुन वाळव्याना बाहेर काढण्यासाठी त्यावर एक रुंद प्लॅश्टिकचा तुकडा पसरुन कसा वाजवायचा. मग वाळव्याना पाऊस पडतोय असे वाटुन त्या बाहेर कश्या येतात. मग त्याना कसे खायचे, कुठल्या वाळव्या जास्त चवदार असतात, अशी रंजक माहिती होती. पुढे केवळ हे सदर वाचण्यासाठी मी हा पेपर घेत होतो. बाकि लेख हे एड्स, मलेरिया वैगरे संबंधात होते. कला वा मनोरंजन याबद्दल काहिच नव्हते. राजकारणाबद्दल तर अगदीच त्रोटक बातम्या होत्या. तिथे वर्तमानपत्रावर सेन्सॉरशिप आहे हे लक्षात यायला अजिबात वेळ लागला नाही.
हवामानाचा अंदाज बघता, सकाळी थंडी, दुपारी जरा गरम आणि संध्याकाळी पाऊस, असे वर्णन होते. किसुमु हा भाग म्हणजे लेक बेसिन. हे लेक व्हिक्टोरिया, जगातील दुसर्‍या क्रमांकाचे गोड्या पाण्याचे सरोवर. तब्बल ६७,००० चौ. कि. मी. एवढा विस्तार. ( म्हणजे अख्खी श्रीलंका बुडवता येईल ईतका. ) ह्या सरोवरातच युगांडा, केनया आणि टांझानिया या देशांच्या सीमा मिळतात. ईजिप्तमधील नाईल नदी या सरोवरात ऊगम पावते.
साधारण सरोवर म्हंटले कि आपल्यासमोर एक साधारण लंबगोल जलाशय येतो. पण या सरोवराचे किनारे दंतुर आहेत. किसुमु गावात अनेक ठिकाणी या सरोवराचे छोटे भाग घुसलेले आहेत. त्यामुळे कुठल्याही तीरावरुन याचा पार दिसु शकतो, आणि ते आपल्या आवाक्यातले वाटते. आणि या गावात कुठेहि फिरताना हे कायम नजरेच्या टप्प्यात असते.
सरोवर म्हणजे निळाशार रंग हे समीकरण ईथे नाही. याचा रंग मातकट करडा आहे. या तळ्यावर युगांडाच्या बाजुला खुप वादळे होतात. एअर फ़्रांसचे ईस्रायली प्रवाश्याना घेऊन जाणार्‍या विमानाचे एकदा अपहरण झले होते, तेंव्हा ते विमान युगांडा मधल्या एंटेबे विमानतळावर थांबले होते, आणि ईदि अमीन ने त्या अपहरणकर्त्याना मदत केली होती. त्यांची सुटका ईस्रायली सैनिकानीच केली होती. या अपहरणनाट्यावर एक सुंदर सिनेमा आला होता, त्यात असे वादळ दाखवले होते. केनयात असताना मात्र एकदाच असे वादळ अनुभवले. त्यावेळी आमचे ऑफ़िस लवकर सोडले होते. त्यावेळी या सरोवरावर जोरदार लाटा आल्या होत्या. एरवी हे सरोवर अगदी शांत असे. किनार्‍यावर चुबळुक चुबळुक बारिक लाटा दिसायच्या तेवढ्याच.
या तळ्याचा ईथल्या हवामानावर फार परिणाम होतो. ईथे नियमित पडणारा पाऊस हि या तळ्याचीच देणगी. आपल्याकडे पाऊस पडतो तो मोसमी वार्‍यांमुळे. या वार्‍याना एक निश्चित दिशा असते. त्यामुळे पाऊस साधारण तिरपा पडतो. ( मुंबईत तो पश्चिमेकडुन पडतो. ) किसुमुमधे मात्र तो सरळ पडतो. त्यामुळे खिडक्याना झडपा असायची गरज नसायची. आणि हा पाऊस जवळ जवळ वर्षभर रोज पडतो. तोहि शक्यतो संध्याकाळीच.
हे सरोवर ( मी सरोवर, तळे आणि लेक हे शब्द वारंवार वापरतोय, कारण हे लेक या सगळ्या शब्दात तर आहेच, शिवाय या शब्दात पकडता न येण्यासारखेहि आहे, अगदी ज्ञानेश्वरांच्या जाळ्यातील चंद्र या संकल्पनेप्रमाणे. )

हे सरोवर शांत असल्याने वाहतुकीसाठी अगदी सोयीचे आहे. मोठमोठ्या बोटी यातुन सतत ये जा करत असतात. किसुमु गावातुन एक ट्रेन या सरोवराच्या काठापर्यंत जाते, मग ती एका बोटीच्या पोटात शिरते मग ती बोट युगांडाला जाते व तिथे गेल्यावर हि ट्रेन बाहेर पडते.
आम्हिहि एकदा या तळ्यावरुन सहल केली होती. हि मोठी बोट अनेक ठिकाणी थांबत थांबत जाते. होमा बे, केंडु बे, अशी या जागांची नावे आहेत. आमचा मोठा ग्रुप होता. या प्रवासाला पाण्यावरचा प्रवास म्हणावासा वाटत नाही, ईतके हे तळे शांत आहे. हि सहल जरा ओळखीपाळखी झाल्यावर केली होती. त्या आधी लुईसच्या मागे लागुन तळ्यातला फेरफटका योजला होता. त्याची आठवण तर अजुन आहे.
पैसे कश्याला खर्च करतोस माझ्या मित्राची होडी आहे, तिने आपण जाऊ, असे तो म्हणाला होता. एका रविवारी आम्ही गेलो. त्याचा मित्र कुठेतरी जंगलात गेला होता, त्याला शोधुन आणले, त्या दोघांचे स्वाहिलीत बोलणे झाले. तो बहुतेक त्याच्या अडचणी सांगत होता, आणि लुईस त्याच्या गळ्यात पडत होता.
होडीने बर्‍याच दिवसात अंगाला पाणी लागु दिलेले नव्हते. तरीपण आम्ही निघालो. मी एका टोकाला, लुईस दुसर्‍या टोकाला आणि त्याचा मित्र मधे वल्व्हवत होता. पाच पन्नास मीटर आतमधे गेल्यावर माझ्या पायाला पाणी लागले. खाली बघितले तर होडीत सहा ईंच पाणी साचलेले. मी लुईसला ओरडुन सांगितले, तर त्याच्या मित्राने काहि खास नाही अश्या शब्दात, तिथे असलेल्या एका टिनच्या मदतीने पाणी बाहेर टाकत रहावे, असे सुचवले. आईशप्पत तो टिनपाट पण सतरा भोकांचा होता. मी जीवाच्या आकांताने पाणी बाहेर ओतु लागलो. तेवढ्या वेळात ती होडी किती आत गेली. कुठुन परत फिरली, हे काहिच माझ्या लक्षात आले नाही. तळ दिसु लागताच मी टुणकन बाहेर ऊडी मारली. लुईसचा मित्र नको म्हणत असतानाहि, त्याला पैसे दिले. लुईस्ने विचारले, काय दिनु, मजा आलि कि नाही, त्याला तिथल्या तिथे बुकलुन काढले मी.
एवढे मोठे सरोवर असले तरी मासेमारीसाठी ते फारसे ऊपयोगी नाही. कधीकाळी त्यात मासे होते, पण मग कुणीतरी गोर्‍या माणसाने त्यात नाईल पर्च नावाच्या माश्यांची पिल्ले सोडली.
ऊभट पाठीचा, पाठीवर ऊलटे काटे असलेला, आणि जबड्यात भरपुर दात असलेला हा मासा फारच ऊग्र आणि आक्रमक असतो. या माश्याने त्या सरोवरातले बाकिचे मासे खाऊन टाकले, आणि सध्या फ़क्त तोच तिथे आहे. नाही म्हणायला कॅटफ़िश सारखे काहि मासे आहेत तिथे. हा पर्च मासा अगदीच अखाद्य आहे असा नाही, पण तो तितकासा लोकप्रिय नाही. या माश्याला भरपुर तेल सुटते आणि अंगच्या तेलातच तो तळता येतो.

आम्ही पाणी प्यायचो ते याच तळ्याचे. त्याच सुमारास रवांडा मधे वांशिक दंगली चालु होत्या. त्या दंगलीतले हुतात्मे पण याच तळ्यात विसर्जित केले जात. तरिही आम्हाला त्याच तळ्याचे पाणी प्यावे लागत असे. ऊकळुन घेत असु. पण अजुनतरि काहि झालेले नाही मला.

केनयावर एकदा लिहायला घेतल्यावर सुचत जातेय. फक्त यापुढे एक शिस्त लावुन घेईन, ती म्हणजे एका वेळी, एखादा विषय घेऊन लिहिन.

अपुर्ण


Saturday, April 22, 2006 - 2:03 pm:

घरकुल

माझ्या पहिल्या फ़्लॅटचे वर्णन वर आलेच आहे. हा फ़्लॅट दुसर्‍या मजल्यावरती असला, तरी खाली एका कंपनीचे गोडाऊन होते, त्यामुळे एक मजला ऊंची जास्त होती. माझा फ़्लॅट रस्त्याच्या मागच्या बाजुला होता, त्यामुळे घराच्या बहुतेक सर्व खिडक्याहि मागच्या बाजुलाच होत्या. त्या बाजुला एक छोटा रस्ता होता, आणि त्या पलिकडे एक डिस्को क्लब होता. शुक्रवार, शनिवार आणि रविवार रात्रीचे तिथे ढॅणढॅण म्युझिक लागायचे. अगदी पहाटे पाच सहा वाजेपर्यंत हा गोंगाट चालु असायचा. त्यामुळे झोपेचे खोबरे ठरलेले.
दोन किचन्सपैकी जे ऊघडे किचन होते, त्याची ऊघडी बाजु ईमारतीमधल्या चौकात ऊघडत होती, त्यामुळे तिथुन आभाळाचा एक छोटा तुकडाच दिसत असे. तिथे काहि झाडे मी लावली पण त्याना पुरेसे ऊन मिळेना.
एवढे मोठे घर, मला खायला ऊठायचे असे नाही, पण त्याचा वापरच होत नव्हता. दोन बेडरुम्स तर मी वापरतच नव्हतो. टॉयलेट्स पण दोन होती, त्यातले एक वापरत नव्हतो.
आमच्या कंपनीने त्याच दरम्यान एक कॉलनी खरेदी केली. १२ डुप्लेक्स बंगले होते तिथे. माझे सगळे सहकारी तिथे रहायला गेल्याने, मला पण तिथे जावेसे वाटु लागले. कंपनीचा तसा आग्रह नसतानादेखील, मी तिथे शिफ़्ट झालो.
कुणिही प्रेमात पडावे असे ते घर होते. एकंदर सहा जोडबंगले होते. मागेपुढे बरिच मोकळी जागा होती. भरपुर खिडक्या. दरवाजे आणि खिडक्या पुर्ण काचेचे होते. दरवाजा ऊघडल्यावर एक छोटा पॅसेज. त्यात वर जाणारा जिना. ऊजवीकडे भला मोठा हॉल. दरवाज्यासमोर किचन. किचनची मागची बाजु परसात ऊतरणारी, तिथे पाण्याचा नळ व कपडे वैगरे धुण्यासाठी जागा. जिना चढुन वर गेल्यावर परत एक छोटासा पॅसेज. दोन हाताला दोन मोठ्या बेडरुम्स. पॅसेजमधे बाथ. आणि त्या समोरच, एक छोटी बाल्कनी. त्या बाल्कनीतुन समोरच्या घरातल्या लोकांशी बोलता यायचे.
हि कॉलनी जरा ऊंचावर असल्याने, लेक, त्या काठावरचे डोंगर सगळेच छान दिसत असे. ( टॉयलेटमधे बसल्या बसल्या पण हा छान नजारा दिसत असे. आणि तिथुन ऊठावेसे वाटत नसे. )

त्या घराचे सगळ्यात मोठे आक्रषण म्हणजे तिथला शेजार. ( पहिल्या घराच्या शेजारीण बाई ऊशीरा घरी यायच्या दवाखान्यातुन. ) एक अनोखा भावबंध तिथे जुळुन गेला. ( मायबोलि वरची माझी पहिलि कथा, कोई नाम ना दो, हि याच भावबंधावर आधारित होती. ) आजहि तो भावबंध मी जपुन ठेवलाय.

घराच्या अंगणात आणि परसात माझा वेळ खुप मजेत जायचा. शेतीचे बरेच प्रयोग मी तिथे केले. त्यबद्दल लिहिनच. केवळ माझ्याच नव्हे तर सर्व कॉलनीभर मी बाग फुलवली. खरे तर हे फार आत्मप्रौढीचे विधान झाले. नुसत्या बिया विखरुन टाकल्या, कि त्या मातीत आणि हवामानात फुलझाडे भराभर वाढत.

किसुमुमधे फिरताना सगळीकडे सुंदर फुलझाडे दिसयाची. ती चोरुन आणायची एक नामी शक्कल आम्ही शोधुन काढली होती. अश्या फुलझाडांजवळ जाऊन, घराची चावी नाहितर सुटी नाणी खाली टाकायचो. चावी वा नाणी ऊचलता ऊचलता, रोपे आणि बिया पण ऊचलायचो. छत्री बरोबर असायचीच, तिच्यात ती घालुन, आपण त्या गावचेच नव्हेत असे भाव चेहर्‍यावर आणुन, तिथुन सुंबाल्या करायचो. आणि अशी झाडे फार छान जगायची.
किसुमु गाव विषुववृत्तापासुन केवळ २० किलोमीटरवर आहे. त्यामुळे निसर्गाचा एक वेगळाच अविष्कार तिथे दिसायचा. २२ डिसेंबरला सुर्य ईतक्या दक्षिणेला आणि २२ जुनला तो ईतक्या उत्तरेला असायचा कि घराच्या एकाच खिडकितुन सुर्योदय आणि सुर्यास्त दिसायचे. मार्च आणि सप्टेंबरमधेच काय तो डोक्यावर असायचा. त्यामुळे काय व्हायचे, तर सहा महिने घराच्या एकाच बाजुला सुर्यप्रकाश तर सहा महिने दुसर्‍या बाजुला. ( घराचे दार उत्तरेकडे होते. ) आणि त्या दरम्यान त्या बाजुची बाग फुलुन यायची.

घराच्या बाल्कनीला छप्पर नव्हते. त्यामुळे तिथे ऊभे राहुन पाऊस झेलता यायचा. तिथे गाराहि खुपवेळा पडायच्या. पण त्याहि सरळच पडायच्या. त्यामुळे दारे खिडक्यांच्या काचेला धोका नसायचा. मग लहान मुलाच्या ऊत्साहाने त्या गारा झेलणे, गोळा करणे आलेच.

रात्रीच्या पावसाने हवा गारठलेली असायची. पहाटे लवकर ऊठुन, घराच्या परसात शेगडी पेटवायचा ऊद्योग करायचो. उत्तम कोळसे असल्याने ते पटकन पेटत. मग त्यावर अंघोळीसाठी पाणी तापवायचे, आणि त्या ऊबेत दात घासुन फ़क्कडसा चहा घ्यायचा, हा माझा रोजचा कार्यक्रम. तिथे असताना रेडिओवर भारतातली विविध भारती छान ऐकू यायची. पण अडीज तासांच्या फरकामुळे, सकाळच्या साडेसाताचा संगीत सरीता ऐकायला मला पहाटे पाच वाजता ऊठावे लागायचे. घर जाऊ लंगरवा कैसे कैसे, सुन पावै मोरी सास ननदिया, अशी हमीरमधली रचना ऐकत, शेगडी पेटवायला मजाच यायची. माझे पाणी तापवुन झाले, कि मागच्या बंगल्यातल्या संध्यावहिनी त्यांचे कोळसे घेऊन यायच्या, व त्याच शेगडीवर त्यांचेहि पाणी तापवुन व्ह्यायचे.

एरवीहि घराच्या मागच्या पुढच्या अंगणात आमचा सांजा चुल्हा कार्यक्रम व्हायचा. शेगडी पेटवण्यात मी एक्स्पर्ट झालो होतो. खरे तर त्यातली गोम अशी होती कि, माझ्याकडे ऑफ़िसमधली वाया गेलेली कॉम्प्युटर स्टेशनरी असायची, त्यामुळे माझी शेगडी लवकर पेटायची. मला तिथे कधीहि रॉकेल वापरावे लागले नाही. शेगडीवर मंद आचेवर डाळ शिजत ठेवुन, बाजारात फेरी मारायला जायचो मी. येईस्तो मस्त फुलुन आलेली असायची डाळ. पंजाबी माखी दाल तर आम्ही अस्सल पंजाबी पद्धतीने रात्रभर शिजवुन करत असु. आणि या पद्धतीने केलेल्या रजम्याला तर शाहि चव यायची.

तिथे कोळसा वापरणे अगदी सर्वमान्य असल्याने, कोळश्याचा धुर निघुन जाण्यासाठी घराच्या भिंतीना ऊंचावर बारिक झरोखे असत. माझे घर दिवसभर बंद असल्याने, त्या झरोख्यातुन पाकोळ्या ( छोटी वटवाघळे ) घरात शिरलेली असत. त्याना हाकलणे हा माझा ऊद्योग व्हायचा. हातात टाईम्स ऑफ़ ईंडियाची जाडजुड घडी घेऊन, मी बॅडमिंटन खेळायचो त्यांच्याशी. त्या पठ्ठ्या पण घरभर ऊडत असत, पण माझा नेम काहि लागत नसे. शेवटी ऊडुन ऊडुन त्या दमल्या कि त्या पडद्यावर जाऊन बसत, मग त्याना पेपरच्या मदतीने, बाहेर टाकायचो. या गडबडीत त्याना आलेली वाट काहि सापडायची नाही.
संध्याकाळच्या गारठ्याला कंटाळुन फ़्रीजखाली चौपया आलेल्या असायच्या. ( चॉकलेटी रंगाची जमिनीवरची पाल. ) त्याना हाड हाड करुन हकलावे लागायचे. आपल्याकडच्या चौपयांपेक्षा त्या चांगल्याच जाडजुड असायच्या. पण त्या परवडल्या असे काहि पाहुणे मी घरी येताना पायरीवर पहुडलेले असायचे.
हे पाहुणे म्हणजे मॉनिटर लिझार्ड. एक दीड मीटर लांबीचा सरडा डोळ्यासमोर आणा, ज्याची कल्पना कराल, तीच मॉनिटर लिझार्ड. चमकदार काळा रंग त्यावर पिवळी शेंदरी नक्षी, असायची. अर्ध्या फुटापेक्षा जास्त लांबीची जीभ ती आतबाहेर काढत बसलेली असायची. कॉलनीतली मुले तर तिला लिटील डायनोसॉर म्हणायची. आणि ती नेमकी माझ्याच घराच्या पायरीवर असायची. हा प्राणी तसा निरुपद्रवी आहे. त्याची नजर अधु, बोजड शरिरामुळे हालचाली मंद, जिभेनेच काय ते सभोवतालचे ज्ञान होणार तिला. आपल्या अंगावरुन गेलेला वारा तिच्याकडे गेला तरच तिला आपले अस्तित्व कळणार.
तिला घालवायचे म्हणजे एक ऊद्योगच असायचा. दगड मारता येत नसे कारण दरवाजा काचेचा होता. आवाज करुन ऊपयोग नसायचा, कारण तिला फारसे ऐकु येत नाही. मग एका काळ्याला बोलवा, आरडाओरडा करा असा नुसता गोंधळ. तो काळापण, ये ग माझी बाय ती, असे त्यांच्या भाषेत बोलुन तिला सहज जिवंत ऊचलुन न्यायचा. ( त्याच्या एका वेळच्या जेवणाची सोय व्हायची. ) आणि आम्ही सगळे, ती परवा आली होती ती हिच्यापेक्षा मोठी होती नाही, अशी चर्चा करायचो.
घरात नव्हती तरी आजुबाजुला बरीच वाळवी होती. एकदा एका संध्याकाळी पावसाची सर जरा लवकर आली, म्हणुन आम्ही क्रिकेटची बॅट तशीच टाकुन आलो. दुसर्‍या दिवशी सकाळी बघितले तर, वाळवीनी त्या बॅटच्या दांड्याचा रबर सोडुन सगळी बॅट खाऊन टाकली होती. आणि त्यापुर्वी, त्या बॅटवर माती लिंपल्यामुळे, त्या आकाराचा एक साचा मात्र तयार झाला होता.

अपुर्ण


Sunday, April 23, 2006 - 4:10 pm:

वर उल्लेख केलेली माझी पहिली कथा, खास आग्रहावरुन ईथे देतोय. हि १०० टक्के सत्यकथा, फक्त नावे बदलली आहेत.

katha bhag 1
katha1.doc (46.6 k)


Sunday, April 23, 2006 - 4:14 pm:

हा कथेचा दुसरा भाग, नीट दिसण्यासाठी शिवाजी फ़ॉंट्स लागतील.

kathaa bhaag 2
katha2.doc (45.6 k)


Monday, April 24, 2006 - 4:22 pm:


Tuesday, April 25, 2006 - 3:35 pm:


Wednesday, April 26, 2006 - 3:43 pm:

आमचीहि खाद्यसंस्कृति

गुजराथी असल्यामुळे, केनयात माझी खाण्यापिण्याचे हाल होणार नाहीत, याची खात्री होती. ( खाणेपिणे हा जोडशब्द एक रित म्हणुन वापरला, माझ्या बाबतीत पिणे या क्रियापदाला, 1d तसले 1d अर्थ चिकटलेले नाहीत. )
मी घर बदलल्यापासुन, सखी शेजारिणीच्या क्रुपेमुळे, मला सकस दुध मिळु लागले. तिथे दुधाचे प्रमाण साधारण पाऊण लिटर म्हणजे एक युनिट असे आहे. तेसुद्धा प्लॅष्टिकच्या जेरी कॅनमधुन यायचे. दुध गायीचे असायचे. खुपच दाट आणि चवदार असायचे. साय तर भरपुर यायचीच, शिवाय भांडे ईतके ओशट व्हायचे, कि तीन चार वेळा साबणाने धुवावे लागायचे. सकाळचा चहा, व रात्रीची कॉफ़ी एवढेच दुध मी प्यायचो. बाकिच्याचे विरजण लावायचो. पण ते तरी कुठे संपवणार. मग चपातीचे पीठ दुधातच भिजवायचो. आणि साय भाजीत मिसळुन घ्यायचो.

भारत आणि श्रीलंका मधला चहा जगप्रसिद्ध असला तरी, मला केनयातला चहा खुप आवडायचा. पुर्ण दुधाचा चहा करत असल्यामुळे, आपल्याप्रमाणे ऊकळता यायचा नाही. मग मी रात्रीच कपभर दुधात, चहा पावडर घालुन ठेवायचो. सकाळी फ़क्त गरम केला कि झाले. काय फ़क्कड चव यायची त्याला.

गावात घरगुति गुजराथी खाणावळी होत्या, आणि शाकाहारी म्हणावे असे एकच हॉटेल होते. बाकि हॉटेलात माझ्यासाठी काहि मिळायचे नाही, त्यामुळे कॉलनीतली घरे, हीच माझ्यासाठी आयते जेवण मिळायची जागा होती. महिन्यातुन दोनतीनदा आम्ही सगळे मिळुन अंगतपंगत करत असु.
मी ज्या कंपनीत कामाला होतो, त्यांची व्हीट मिल होती, त्यामुळे चपातीसाठी मला छान पिठ मिळत असे. पण ते पॅकेट असायचे पंधरा किलोचे, मग शेजारणीबरोबर वाटुन घ्यायचो. मक्याची पीठ रवाळ असायचे, त्याच्या भाकर्‍या करता यायच्या नाहीत, पण जिरे वैगरे फ़ोडणीला टाकुन, ऊपमा करायचो, तो मात्र छान व्हायचा.

केनयाच्या काहि भागात उत्तम तांदुळ व्हायचा. त्याला पेशोरी म्हणायचे. आपल्याकडच्या सुरती कोलमसारखा असायचा तो. खुप चवदार लागायचा तो. खास गुजराथी खिचडीसाठी चिकट तांदुळ पण मिळायचा.

कसावा ही आमच्या हातात मिळालेली जादुची काठी होती. त्यावर आमचे खुप प्रयोग व्हायचे. त्याची खीर, वेफ़र्स, सुरळीच्या वड्या, बटाटेवडे, पॅटिस असे असंख्य प्रकार करायचो आम्ही.
ईथल्याप्रमाणे गुजराथी बायका तिथेहि काहिनाकाहि करुन विकत असत. त्यामुळे कसाव्याचे पापड, भोकराचे लोणचे, सरबते, सुपार्‍या, असे बाजारात मिळत असे.
आमच्याच कंपनीचे गुर्‍हाळ होते. तिथला गुळ हा बहुदा, बियरचे आंबवण करण्यासाठी वापरत असत, पण त्यातहि ए ग्रेडचा गुळ आम्ही खाण्यासाठी वापरत असु. तोहि खुप चवदार लागायचा.
तुरीच्या वैगरे डाळी तिथेच पिकवल्या जात असत. पण त्या आपल्यासारख्या ग्रेडेड नसत. त्यामुळी ती फ़ार निवडावी लागे, पण तीपण खुप चवदार लागे. पांढर्‍या तीळाचेपण तिथे छान पिक येते. अगदी ५ शिलिंगला किलोभर मिळायचे. पण तेहि धुवुन वैगरे घ्यावे लागत.
भाज्यांची मात्र चंगळच असायची. खास करुन बुधवारी आणि रविवारी, खास भारतीय भाज्या विकायला यायच्या. वांगी, फ़्लॉवर, कोबी, भोपळा, भेंडी, पातीचा कांद वैगरे छान मिळायचे.
पालक, मेथी पण मिळायचे. आपल्या माठासारखी दिसणारी एक स्थानिक भाजी होती, ती खुप चवदार लागायची. सोयाबीनच्या ओल्या शेंगा मिळायच्या, या शेंगा खुप केसाळ असत, आणि सोलणे फार जिकीरीचे असे, तरिही हे श्रम वाया जात नसत, कारण त्याचे दाणे खुप चवदार लागत.
मी वर ज्या राजमाचा ऊल्लेख केला, त्याच्या कोवळ्या शेंगा फ़रसबीसारख्याच दिसत, त्यापण चवदार लागायच्या. मुळा, गाजरे खुप असायची, पण तिथल्या मुळ्याची पाने खुप खाजरी असायची. खाता येत नसत. मुळा मात्र चवदार असायचा.

कडीपत्ता, विकत घ्यायची गरज नसायची, कारण जागोजाग त्याची झाडे होती, तिथुन तोडुन आणला कि झाले.
नविन घरात गेल्यावर भाजीवाल्या घरी यायला लागल्या. त्याना फ़ोगामामा म्हणायचे. ( फ़ोगा म्हणजे भाजी आणि मामा म्हणजे बाई ) दुपारचा वेळ त्यांच्याशी घासाघीस करण्यात जायचा. तिथे सहसा कुणी भाजीवाल्याना घरात येऊ देत नाही. घराच्या बाल्कनीमधुन दोरीने बास्केट खाली सोडुन भाज्यांची खरेदी होत असे. माझ्या पायरीवर मात्र त्या हक्काने बसायच्या, थंडगार पाणी प्यायच्या.
ऊद्या काय भाजी आणु असे विचारुन हवी ती भाजी आणुन द्यायच्या. बसल्या बसल्या शेंगा वैगरे सोलुनहि द्यायच्या. तशी घासाघीस करायची गरज ऊरली नाही, मी दिलेले पैसे मुकाट्याने घेऊन जात असत त्या. कधी कधी बाजारात न मिळणारी एखादी भाजी त्या आणुन द्यायच्या मला. शेवग्याच्या पाला, पण त्यानी आणुन दिला होता मला.
भाजीचा फ़णस पण असाच आणुन दिला होता, केळफुल आणुन दिले होते. या भाज्या बाजारात मिळाल्या नसत्या.
किसुमुपासुन जवळ एक एलडोरेट नावाचे गाव आहे. या गावची हवा वर्षभर ईतकी छान असते, कि तिथे मश्रुमचे अमाप पिक येते. खुप चवदार असायचे हे मश्रुम्स. तेहि ताजेच मिळायचे आम्हाला.
गल्फप्रमाणे फ़्रोझन भाज्या, किंवा टिनमधल्या भाज्या तिथे कधी खाव्या लागल्या नाहीत. तिथे एकंदर भाज्यांची अशी चंगळ होती तरी, आजुबाजुची सुपीक जमिन मला खुणावत होती, आणि मी तिथे शेतीचे प्रयोग केले, त्याबद्दल पुढच्या भागात.

अपुर्ण..


Thursday, April 27, 2006 - 3:29 pm:


Friday, April 28, 2006 - 3:48 pm:


Saturday, April 29, 2006 - 3:40 pm:


Tuesday, May 02, 2006 - 5:39 am:


Wednesday, May 03, 2006 - 11:52 am:

केनयन शिलिंग

केनयाचे चलन केनयन शिलिंग. त्याचे सिंबॉल K.sh. . आजुबाजुच्या देशाचे म्हणजे युगांडा आणि टांझानियाचे पण शिलिंगच. पण ते त्या देशाच्या नावाने ओळखले जातात. ( खुप जणाना कल्पना नसेल पण आपले शेजारी, पाकिस्तान, नेपाळ आणि श्रीलंका पण रुपयेच वापरतात. )
५, १०, २०, ५०, १०० आणि १००० शिलिंगच्या नोटा असत. प्रत्येकावर केनयाचे अध्यक्ष डॅनियल अराप टोरायटिच मोई, यांचा फोटो असायचा.
मी तिथे होतो त्या पुर्वी या चलनाचे अवमुल्यन झाले होते. त्यामुळे सगळ्याच किमती तिप्पट झाल्या होत्या. पण मी तिथे होतो त्या काळात, हे चलन डॉलरच्या तुलनेत वधारत होते.
आपल्याप्रमाणे तिथे ईनकम टॅक्स आहेच. पगाराच्या जवळ जवळ ३० % टॅक्स मधे जायचा. त्यामुळे आमचे दाखवायचे दत आणि खायचे दत अर्थातच निरनिराळे होते. आपल्याप्रमाणे कर कायदा तितकासा किचकट मात्र नव्हता. वजावटी अगदी मोजक्याच होत्या.

अवमुल्यनचा ईतिहास ताजा असल्याने, आज रोख ऊद्या ऊधार असेच सर्व व्यवहार होत असत. आमच्या कंपनीकडुन माल घेणार्‍याना, आधी बॅंकेत जाऊन पैसे भरावे लागत, त्याची पे – ईन – स्लिप आणल्यावरच माल मिळत असे. आमची कंपनीहि ठरलेल्या दिवशी सर्व सप्लायर्सना पेमेंट देत असे. खरे तर सगळे चेक्स एका दिवशी तयार करुन, ते आम्ही सप्लायर्स ना पोहोचवत असु. त्यामुळे तसे तगादे नसायचेच. असा व्यवहार मी बाकि कुठेच बघितला नाही.

या चेक्स ची पण मजा असायची. आम्ही चेक दिले कि, दुसर्‍या दिवशी आमच्या बॅंकेतुन मला मिसेस इबुतीती बाईंचा फोन यायचा. त्या मला चेक नंबर सांगणार, मग मी तो कुणाला दिलाय व त्याची रक्कम किती आहे हे सांगणार, ते जमले तरच त्या तो चेक पास करणार. तिथल्या चेक क्लीयरिंगची हिच पद्धत होती.

पुर्वी तिथे चेकने रोख पैसे काढातना एक क्षुल्लकशी रक्कम टॅक्स म्हणुन द्यावी लागायची. आपल्या रेव्हेन्यु स्टॅंपप्रमाणेच होते ते. आम्हाला देशाबाहेर पैसे पाठवण्यावरपण बंधने होती. त्यासाठी तिथल्या सेंट्रल बॅंकेची खास परवानगी घ्यावी लागे. व तेवढीच रक्कम भारतात पाठवता येत असे. पुढे हि दोन्ही बंधने शिथील झाली.

तिथे तसे बॅंकिंग महागच पडायचे, कारण प्रत्येक चेकवर ठराविक रक्कम कर म्हणुन द्यावी लागायची. शिवाय महिन्यातील एकंदर व्यवहारावर टर्नओव्हर टॅक्सहि होता. व्याजाचे दर भारताच्या तुलनेत अगदीच कमी होते. पण स्थानिक बॅंकांबरोबरच बॅंक ऑफ़ बरोडा पण होतीच.

स्वाहिली भाषेत आपल्यासारखी विकसित संख्यावाचन पद्धती नाही. त्यामुले पंधराचा उल्लेख दहा आणि पाच तर सतराचा ऊल्लेख दहा आणि सतरा असा व्हायचा. ( अनुक्रमे कुमी ना टानो आणि कुमी ना नने ) . बाजारात पहिल्यांदा माझा फार गोंधळ ऊडायचा. मग त्या बायका दोन हाताचा मुठी आणि वरचे पैसे बोटाने दाखवु लागल्या.

आपल्याप्रमाणे तिथे १००, १०० ची बंडल्स करण्याची पद्धत नाही. दहाच्या पुढे मोजायला त्याना जमतच नाही. त्यामुळे नोटांची बंडले वेगळ्या तर्‍हेने करतात. १०० नोटांपेक्षा १०० शिलिंगचे बंडल केले तरच त्याना कळते. म्हणजे १० च्या ९ नोटा घ्यायच्या आणि त्यालाच्या भोवती १० ची आणखी एक नोट गुंडाळायची. हे झाले १०० शिलिंगचे बंडल. आता हे बंडल करताना तुम्ही ५० ची एक २० च्या दोन नोटा घेतल्या आणि त्याभोवती १० ची नोट गुंडाळली तरी चालते. मग अश्या १०० ची दहा बंडल्स एकत्र केली कि झाले १०००. या अश्या नोटा मोजायची म्हणजे कसरतच असायची, कारण त्या एकदा वरुन मोजायचा व एकदा खालुन. मग दोन्हीची बेरीज करायची.

आमच्या कंपनीचे गुर्‍हाळ असल्याने ऊस शेतकर्‍यांचे पैसेहि मलाच द्यावे लागत. आता शेतकरी म्हंटला कि आपल्या डोळ्यासमोर फ़ेटा घातलेला, धोतर नेसलेला बापुडवाणा गडी ऊभा राहतो. तिथले शेतकरी मात्र सुट घालुनच येत असत. आमच्याकडुन पैसे नेणे म्हणजे त्यांच्यासाठी सोहळाच असे. तिथे प्रत्येकाकडे फोटोसहित सरकारी ओळखपत्र असायचेच. ( भारतीयाना देखील असे ओळख पत्र जवळ बाळगावे लागायचे त्याला ते एलियन्स कार्ड म्हणायचे. ) मी त्याना हिशेब करुन पैसे द्यायचो. पण ते माझ्या पद्धतीने, पण त्याना ते पटायचे नाही. गुणाकार वैगरे त्यांच्या आवाक्यापलिकडची गोष्ट असायची, मग मीहि हळु हळु, त्यांच्या पद्धतीने नोटांची बंडल्स करु लागलो.

पण त्यांच्या भाषेत पैश्याला पेसा, असाच शब्द आहे. दुबईतले भारतीय व्यापारी जसे धिरामला रुपये म्हणतात तसे तिथले गुजराथी व्यापारीपण शिलिंगला रुपयेच म्हणतात. याबाबतीत माझ्या सहकार्‍याने सांगितले ते मजेदार होते, त्याना शिलिंग म्हणजे शिवलिंग असे काहितरी वाटायचे. पण तशी भारतीय रुपयाना ( सिंगापुर वा दुबईप्रमाणे ) किम्मत नव्हती. देवळातहि कृपया पेटीत भारतीय रुपये टाकु नयेत, अशी सुचना असायची.

शिलिंगचे सब युनिट सेंट असे होते, पण व्यवहारातुन ते कधीच गायब झाले होते.

केनयातील सोने मात्र १०० नंबरी असायचे. त्यावेळी भारतातल्यापेक्षा तिथे ते स्वस्त होते. पण सोनाराचे दुकान शोधावे लागायचे. चोरीच्या भितीने, मोठ्या खिडक्या, डिसप्ले वैगरे काहि नसायचे. कुणीतरी सोनाराच्या ओळखीचे असेल तरच तिथे प्रवेश मिळायचा. म्हणजे जाडजुड लोखंडी दरवाजे ऊगह्डुन लगेच आपल्यापाठी बंद व्हायचे. सोने मात्र झळाळत असायचे. मऊ असल्याने त्याचे दागिने वैगरे करण्यात काहिच हशील नसायचे, मग त्याचे कडे, वळे वा जाड साखळी असेच काहितरी करावे लागायचे.
तिथे अजुनहि गुप्तपणे गोल्ड हंट केले जाते, एखाद्या नदीत जाऊन दिवसभर चिखल चिवडत बसायचा आणि तुम्ही नशीबवान असाल तर तुम्हाला एखादा अस्सल सोन्याचा तुकडा मिळुनहि जातो.

अपुर्ण्…

चोखंदळ ग्राहक
महाराष्ट्र धर्म वाढवावा
व्यक्तिपासून वल्लीपर्यंत
पांढर्‍यावरचे काळे
गावातल्या गावात
तंत्रलेल्या मंत्रबनात
आरोह अवरोह
शुभंकरोती कल्याणम्
विखुरलेले मोती

हितगुज गणेशोत्सव २००६