भाषेचं शिक्षण आणि शिक्षणाची भाषा

मी सेमि-इंग्लीश घेतले नव्हते. पण सायन्स आणि गणिताची इंग्लीश माध्यमाची पुस्तकेदेखिल आणली होती. ती सुटीत वाचली.

मराठी अभ्यास ताजा होताच. इंग्लीश शब्द समजले तेव्हा पुढे फायदा झाला.

वैचारिक बैठक स्थीर नसणारे लोक स्वतःचे खानदान इंग्रजी माध्यमात घालतात व पब्लिक फोरमवर मातृभ्हाषेतुन शिक्षण घेण्यावर लेख लिहितात.

विषय अतीशय चांगला आहे. आणि लिहिण्यासारखे खूप आहे.
पण हा धागा लोक स्कोर सेटलींगकरताच वापरत आहे असं वाटायला लागलंय.

पण हा धागा लोक स्कोर सेटलींगकरताच वापरत आहे असं वाटायला लागलंय. >>> नेहमीचा झाला आता हा युक्तीवाद. दुसरी बाजू म्हणून आपल्याला गैरसोयीचे काही लिहीले कि स्कोअर सेटलमेंट काय, खालच्या पातळीवरचे काय..

मुद्दे खोडून काढता येत नसले की असे होते. तुम्हाला इग्नोर करायचे असेल तर त्याचेही नियम आहेत. मी अमूक एका कारणासाठी इग्नोर करतो असे सांगणे म्हणजे पळ काढणे होय. अपूर्व कोण आहे ते मला तरी माहीत नाही.

मी स्वतः नर्सरी ते दहावी पुर्ण इंग्लिश मीडियम मधे शिकलो त्यातही प्रॉपर क्रिस्चियन कॉन्वेंट मधे मिशनरीज ऑफ़ चॅरिटी च्या सिस्टर मंडळी ने चालवलेल्या , आमच्या शाळेत वर्षाच्या सुरुवातीला स्कूल कॅलेंडर देत असत म्हणजे विद्यार्थी डायरी त्यात एब्सेंट नोट्स ते पालकांना शिक्षकांनी लिहिलेल्या नोट्स (आमचा हा कॉलम कायम भरीव असे ते एक असो) हे सगळे तर असेच त्याशिवाय मातृभाषेत उत्तम गाणी असत म्हणजे अगदी "राकट देशा कणखर देशा दगडांच्या देशा" पासुन ते अगदी "श्रावणमासी हर्ष मानसी" पर्यंत प्रसंगोचित गाणे रोज असेंबली (सकाळची प्रार्थना) मधे गावे लागत असे वर्षाच्या शेवटी त्या गाण्याची परीक्षा सुद्धा असे २० मार्क्स ची. माझा अनुभव हा असा आहे, त्यातही फूल मराठीवाल्यांचे न्यूनगंडातुन आलेले वांझोटे आक्रस्ताळेपण सुद्धा मी झेलले आहे! "तू टाय लावतो म्हणून तू क्रिस्चियन आहेस" हे म्हणणाऱ्या एका मराठी माध्यमातील मित्राचा बाप आज पोराने युएसहुन टाय पाठवला आहे फ्यूनरल स्पेशल! म्हणून किमान चार मर्तिकांत टाय लावुन आलेला पाहिला आहे! कोणी कोणाला ग़ुलाम म्हणायचे, फूल मराठी मधुन शिकलेले आमचे राष्ट्रभक्त मित्र आज डॉलर छापत बसले आहेत अन फूल इंग्लिश मधुन शिकुन बाप्या राइफल धरून बसलाय! परत कोणी कोणाला बोलायचे?? अन कश्याला??

वरचे माझे विचार थोड़े टोकदार वाटणे शक्य आहे किंबहुना ते टोकदार आहेतच पण ती एक पूर्वपीठिका आहे मुळ मुद्दा आता मांडतो (हा ही टोकदारच असेल / वाटेल कदाचित) , तो मुद्दा म्हणजे शाळा अन तिचे माध्यम खरेच इतके महत्वाचे आहे? अहो कार्टी ५ तास असतात हो शाळेत फ़क्त उरलेले एकोणीस तास आपल्या सोबत असतात, तेव्हा त्यांचे इंग्रजी/मातृभाषा पक्के न होणे ह्यात आपल्याला सुद्धा कमीपणा नको का यायला? मला कोणाला स्टीरियोटाइप करायचे नाहीये मुळीच तरीही स्वतः जर आपल्याच मुलाच्या विकासाला हातभार लावु शकत नसलो तर व्यर्थ आहे सगळे अन ह्या अक्षम्य हलगर्जीपणाला आपण अन फ़क्त आपणच जबाबदार असू उगाच शाळेच्या नावाने खड़े फोडून अर्थ नाही, मी केंद्र सरकारी नोकर आहे उद्या मी माय मराठी कवटाळुन बसलो तर माझे पोरगे/पोरगी आयुष्यातुन उठतील मी काय करावे मग?? पण माझे ऑप्शन सुस्पष्ट आहेत पोरगे इंग्लिश मीडियम मधे घालणे माझी गरज अन पोराला मातृभाषा शिकवणे ही आवड़ असेल एकोणीस तासातला एक तास तरी मी पोटच्या गोळ्या करता नक्कीच काढेल.

असो! उणे अधिक माफ़ी बाकी सगळे सुज्ञ आहेतच

जय हिंद
बाप्या

सोन्याबापू , मस्त पोस्ट

सोन्याबापू, खुप छान लिहिलेत.

माझी एक मराठी उच्च शिक्षित मैत्रिण तिच्या लहान मुलांना घरात पण विग्रंजी बोलायची कारण का तर त्यांना मोठे होऊन अमेरिकेला शिकायला जायचे पाठवायचे आहे म्हणुन
एवढेच नाही तर कट्टर सनातनी असुन त्यांना अंडी-बिन्डी पण खायला घालायची का तर तिकडे गेल्यावर खाण्यापिण्याचे हाल व्हायला नको सवय व्हावी म्हणुन....
माझ्या मते अशिच लोकं मातृभाषेचे डोज पाजायला पुढे असतात.

हर्पेन,
प्रार्थमिक नव्हे, प्राथमिक
निदान मातृभाषेतून शिक्षणाच्या धाग्यावर तरी काळजीपूर्वक टंकत जा, लोकहो!

आगावा, अनुमोदन
सोन्याबापू, पोस्ट आवडली.

बरं, आंतरभाषीय लग्न केलेल्या लोकांच्या मुलांनी कुठल्या भाषेतून शिक्षण घ्यावं बरं?

वरदा, मला वाटतच होते मी काहीतरी चूक करतोय म्हणून !

हा तर मी काय म्हणत होतो

प्राथमिक शिक्षण आपापल्या मातृभाषेतून घेतले जावे हे सुयोग्य

आंतरभाषीय लग्न केलेल्या लोकांच्या मुलांनी कुठल्या भाषेतून शिक्षण घ्यावं बरं? <<<

जिथे रहतात तिथले. उदा. पंजाबी मुलगी आणि मराठी मुलाने लग्न करून तामिळनाडूत रहायला गेले तर पंजाबी आणि मराठी दोन्ही शाळा तिथे मिळणार नाही मग एक तर तामिळ शाळेत अथवा इंग्लिश शाळेत घालावे लागेल.

आर्ची पर्शाचे पोरं तेलगू भाषेतल्या शाळेत गेले असते

सोन्याबापू, पर्फेक्ट पोस्ट.

आमची मिशीश हाय मराठीच पर बॉर्न एंड ब्रॉटप इन राजस्थान! तिचं मराठी दिव्य आहे कारण शिक्षण बालवाडी ते एमकॉम पुर्ण हिंदी माध्यामातुन झालेले आहे, अजुन अपत्य नाही पण भाषेमुळे राजाराणीचं काही अडत नाही, माझी भाषेसाठी तिच्यावर जबरदस्ती सुद्धा नाही ! जबरदस्ती करायला तो काही माझा कॅम्प नाहीये , ती स्वतः म्हणते की मी मराठी शिकेल कारण ती आपली भाषा आहे मला तितकेच भरपुर आहे अन इतका विश्वास बायडी वर न दाखवलेस घरी रोज भाजीत मीठ जास्त घालेल आमचा गनीम! तिला इंटरेस्ट यावा म्हणून मी तिच्या रेसिपीज वगैरे इतर काही मराठी संस्थळांवर स्वतःच मराठीत टंकुन टाकल्या आलेल्या प्रतिक्रिया तिला दाखवल्या तेव्हा हरकली फार! मित्रहो हसरी बायको म्हणजेच खरे सुख अन आयुष्यभारतातले शांतिपर्व हाय असं आमचं पक्क मत झालेलं आहे, तिला सांगितले की बघ तुझी फूल तुपातली बाजरीची खिचड़ी अन लाल मांस लोकांना आवडेल तेव्हा हळूच म्हणाली मला पण एक आयडी काढून दे. जिंकलो न राव मी! अजुन तितकीशी तयारीची नाही ती पण म्हणाली हे काय कमी आहे हळूहळू लिहायला टंकायला पण शिकेल , केस पांढरे होइस्तोवर बोलल अन लिहिल फाड़फाड़ घाई कोणाला हाय तिच्यायला ७ जन्मांचा करार आहे एक जन्म भाषा खाती घातला तर बिघडले कुठे!!

हे विचार भिन्नभाषिक जोडपी उल्लेख वाचुन सुचले आहेत ते संदर्भाच्या तासात बसतील असा माझा दावा नाही

आगाऊ, सोन्याबापू, प्रतिसाद आवडले..
शिक्षणाचं माध्यम वगैरे अलीकडे बाजाराच्या ताकदीवर ठरतं. जरा जरी बर्‍या भविष्याची आशा किंवा चाहूल दिसली तरी वंचितांचे (डिप्राइव्ड) लोंढे तिकडे धावतील. म्हणून या विषयावर कुणाचं प्रबोधन करू जाणं व्यर्थ आहे. आणि मराठी भाषेची काळजी तर अगदी व्यर्थ आहे. पुस्तकी प्रमाण भाषा कधीच सर्वत्र बोलली जात नसते. आणि ती सतत बदलतही असते. बदलली नाही तर ती कुंठित (स्टॅग्नन्ट) होते. आजूबाजूचं वास्तव बदलतं तशी भाषाही बदलते. कृषिसंस्कृतीतली भाषा आज नाही. भाषा सतत विकास पावणारी असते. जसं, संस्कृत विकास पावली आणि संस्कृत-प्राकृताच्या संगमाने आजच्या मराठी, गुजराती, हिंदी वगैरे भाषा उदयास आल्या. ब्राह्मी लिपीच्या विकासातून नागरी आणि इतर लिप्या अस्तित्वात आल्या. अगदी पन्नास-शंभर वर्षांपूर्वीचीसुद्धा मराठी आज नाही. तेव्हा मराठी बिघडतेय वगैरे हाकाटी व्यर्थ आहे. आणि इंग्लिश माध्यमातल्या मुलांनासुद्धा जसं इंग्लिश नीटसं येत नसतं, तसंच मराठीत एम. ए. केलेल्यांचं मराठीही दिव्य असतं. पुल. सुद्धा आजच्या मुलांना आवडत नाहीत, वाचले जात नाहीत. उलट मेहता किंवा तत्सम प्रकाशनसंस्थांनी प्रसिद्ध केलेले चेतन भगत वगैरेंचे ओबडधोबड अनुवाद मात्र आवडीने वाचले जातात. आणि हेही काही आजचं नाही. पूर्वीही 'आवाज'सारख्या अंकांचा खप लाखाहून अधिक होता, उलट मौज सत्यकथा रडतखडत चालले होते.
तस्मात, काळजी नसावी आणि हाकाटी तर नसावीच.

अरे वा बऱ्याच प्रतिक्रिया आवडल्या. लेख फारसा पटला नाही.
मी पूर्ण मराठी माध्यमातून शिकलो. ११ वि ला सायन्स मधल्या टर्मस साठी फार लक्षात राहील असा त्रास झालेला आठवत नाही. पण नक्कीच होऊ शकतो. गणित शास्त्र जर पुढे जाऊन इंग्रजीतूनच शिकायचं आहे तर तसच शाळेत असतं तर नक्की जास्त सोपं पडलं असतं असं आत्ता वाटतं. ज्या विषयांत भाषा हा गौण मुद्दा आहे ते विषय पुढे जाऊन ज्या भाषेत शिकायचेत. ज्या भाषेतून वापरायचेत त्या भाषेत शिकवावे.

मुलाची मातृभाषा मराठी आहे त्याला भारताबाहेर आहे म्हणून (आणि भारतात असतो तरीही) इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत घातलं (असतं). तो सध्यातरी उत्तम बायलिंग्वल आहे. त्याला जे वाटतं ते त्यावेळी समोर असलेल्या माणसांना जी भाषा समजते त्यातून सांगतो. कधीमधी सरमिसळ होते, पण या शब्दाला इंग्रजीत/ मराठीत काय म्हणतात विचारलं की व्यवस्थित सांगतो. गम्मत म्हणजे मराठी न समजणाऱ्या लोकांत तो मला 'माय ड्याडी' म्हणतो आणि एरवी बाबा. केजी मध्ये कॅनडात फ्रेंच शिकवायचे तर ते पण बोलत असतो. तिकडे असता तर ट्राय लीन्ग्वल झाला असता कदाचित.

माझ्या (स्याम्पल साईझ वन) अनुभवावरून तरी मातृभाषेत शिकवावं/ त्यात आपण विचार करतो इ. मुद्यांवर विश्वास नाही. जी भाषा आजूबाजूला बोलतात ती भाषा आणि अशा जास्तीत जास्त भाषा मुल खरंच फार पटकन शिकतात.
राहिला मुद्दा मराठी भाषेचा. तर ती जगायची तर जगेल नाहीतर मरेल.

सोन्याबापू मस्त लिहिलत...

बाकी हा विषय म्हणजे कोळसा उगाळावा तितका काळा असाच आहे. आणि आजच्या युगात ह्या विषयावर बोलण्याला अर्थही नाही कमीत कमी भारतातल्या शहरात तरी. ह्यात बर्‍याच गोष्टींचा अंतर्भाव होतो. इथे मायबओलीवर लिहुन वाचुन चर्चा करुन काही फारसो हाती लागणार नाही तेव्हा तुका म्हणे उगी राहावे जे जे होईल ते ते पाहावे.

एकंदरित पॉपकॉर्न विषय...

‘भाजप, भाषा व भाकडकथा’ शीर्षकाचा ज्येष्ठ पत्रकार विद्याधर दाते यांचा लेख ‘एक रेघ’ अनुदिनीवर प्रसिद्ध झाला होता. त्यावरची प्रतिक्रिया इथं.

अभ्यासक नसलो, तरी भाषा थोड्या-फार जिव्हाळ्याचा विषय आहे. मराठी विज्ञान परिषदेच्या ब्लॉगवर अलीकडेच याबाबत डॉ. सुलभा ब्रह्मे यांचा लेख प्रसिद्ध झाला आहे. माझं इंग्रजी तेवढं चांगलं नसल्यामुळे थेट इंग्रजीविरुद्ध भूमिका घेणं योग्य नाही. तरीही लिहावं वाटतं. सर्व समाजात सर्व काळ उच्चभ्रूंचं अनुकरण करण्याची (आणि आपणही त्या वर्गात जाऊन बसावं अशी) दांडगी इच्छा मनात असते. त्याचं मुख्य कारण म्हणजे त्या वर्गाकडं असणारी आर्थिक सुबत्ता आणि प्रतिष्ठा. महाराष्ट्रापुरतं बोलायचं झालं, तर ब्राह्मणांना इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेतून शिकायला सुरुवात केली आणि मग त्याचं अनुकरण होत गेलं. याच महत्त्वाचं कारण सगळ्यांच्या मनात असलेली `ब्राह्मण बनण्याची` सुप्त इच्छा. नव्वदीच्या दशकानंतर तर इंग्रजी माध्यमाच्या आणि `यस-फ्यस` बोलायला शिकविणाऱ्या शाळांची लाटच आली.

महाराष्ट्र सरकारनं नव्या शतकात (तेच ते प्रसिद्ध, ऐतिहासिक वगैरे एकविसावे शतक!) पहिलीपासून इंग्रजी सुरू केलं. त्याला जो विरोध झाला, तो प्रामुख्यानं साडेतीन टक्केवाले म्हणविल्या जाणाऱ्या वर्गाचा. त्यांना समर्थकांकडून जे प्रत्युत्तर मिळालं, ते योग्य म्हणावं लागेल. त्यांचं म्हणणं होतं की, यांची पोरं-बाळं इंग्रजीतून शिकली, चांगल्या पगाराच्या नोकऱ्या त्या बळावर मिळविल्या. आणि आता आमची पोरं इंग्रजी शिकणार म्हटल्यावर यांना मराठीचा कढ आला! या युक्तिवादात काही प्रमाणात तथ्य नक्कीच होतं. पण एकूणच सरकारी धोरणाचा ज्या प्रमाणे बट्ट्याबोळ होतो, तसंच याचंही झालं. पहिली चार वर्षे इंग्रजी लिहायला-वाचायला शिकवण्याऐवजी संभाषणावर आणि भाषेची ओळख करून देण्यावर भर असं धोरण होतं. (म्हणजे असावं, असं वाटतंय. नेमकं माहीत नाही.) पण संस्थांनी, अधिकाऱ्यांनी आणि आमच्या गुरुजनांनी सरधोपट पद्धतीनं परीक्षा, चाचणी वगैरे सुरू केलं.

माझ्या मुलाला पहिलीपासून इंग्रजी होतं. मला नव्हतं. पण त्याच्या तुलनेत आजपर्यंत माझं इंग्रजी बरं आहे, असं मला वाटतं. कारण त्याला उपलब्ध असलेली अन्य माध्यमं मला तेव्हा माहीतही नव्हती. त्यामुळे त्यांचं इंग्रजी (माझ्याहून) चांगलं असावं, अशी स्वाभाविकच अपेक्षा होती. त्याला अट्टहासानं मराठी माध्यमात घातलं. पण आठवीपासून `सेमी इंग्रजी`ची टूम आली. म्हणजे विज्ञान, गणित असे मूलभूत विषय त्यानं मराठीत शिकावेत, ही इच्छाच फोल ठरली. त्याला ते घेऊ नको, असं म्हटलं तर मग तुकडीचा प्रश्न आला. त्या पेक्षा त्याला इंग्रजी माध्यमातूनच शिकवलं असतं तर.., असा प्रश्न असा पडतो.

अरुण साधू यांनी काही वर्षांपूर्वी `लोकसत्ता`मध्ये असाच एक लेख लिहिला होता. त्यांचं म्हणणं असं होतं की, ग्रामीण भागात बहुतेकांना इंग्रजी शब्द कळतात. मला असं वाटतं की, त्यांच्या बोलण्यातले हे अर्धवट इंग्रजी शब्द म्हणजे अभिजनांची नक्कल करण्याचा प्रयत्नच होय. त्यातील अनेक शब्द केवळ सरावामुळे तोंडी येतात. त्याचा अर्थ काय, हे अनेकांना सांगता येणार नसतो. कारण तो त्यांनी शिकलेलाच नसतो.

आपल्या मुलीवर लेख लिहिताना मुकुंद टाकसाळे यांनी म्हटलं आहे,`आम्ही तिला जाणीवपूर्वक इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेतच टाकलं. लेखक, मराठीचं प्रेम वगैरे ठीक आहे. पण इंग्रजीवाचून आमचे कॉलेजमध्ये कसे हाल झाले, ते आमचे आम्हालाच माहीत.` (अर्थात हा त्यांच्या म्हणण्याचा आशय आहे. त्यांचं थेट उद््धृत नाही) कविवर्य वसंत बापट यांनीही आपली नात इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत शिकते आणि तिला आपल्या कवितेतलं काही कळत नाही, अशा अर्थाची जाहीर कबुली एकदा दिली होती. याउलट जयंत नारळीकर यांचं उदाहरण. हा एवढा मोठा शास्त्रज्ञ किती सोपं मराठी (इंग्रजी शब्दांविना) बोलतो. हिंदीभाषक प्रदेशात वाढलेला, ज्याचं शिक्षण प्रामुख्यानं इंग्रजीत झालेलं, तो माणूस किती सहज मराठी लिहितो, हे पाहायचं असेल तर त्यांचं आत्मचरित्र वाचायलाच हवं. मंगेश विट्ठल राजाध्यक्ष यांनी एका लेखात म्हटलं आहे की, या देशात संस्कृत बोलणाऱ्यांची संख्या कधीच दोन टक्क्यांहून अधिक नव्हती. संस्कृतचं प्रेम भाषेपोटी असेल, तर ते स्वागतार्ह आहे. पण अभिनिवेषापोटी असेल, तर ते योग्य नाही. कारण मागच्या जनगणनेच्या वेळी `संस्कृत आपली मातृभाषा नोंदवा` असं आवाहन करण्याची लाट `फेसबुक`वर आली होती. ज्यांना (शक्य आहे नव्हे) आवड आहे, त्यांनी इंग्रजी अवश्य शिकावं. पण खरं शिक्षण मातृभाषेतूनच मिळायला हवं. जी भाषा घरी-दारी ऐकायला मिळते, त्या भाषेतून शिकण्यासारखं सुख नाही. पण मुळात आता भाषा विषयच किस झाड की पत्ती ठरला आहे. फक्त उपयोजित शास्त्रे शिका. असो.

(याच अनुषंगाने ‘रेघे’वरच्या लेखातील एक उतारा -
ना. गो. कालेलकर म्हणतात :
शास्त्रीय संशोधनात अग्रेसर अशा ज्या समाजांतून विश्व पादाक्रांत करण्याचे हे प्रयत्न होत आहेत त्या समाजांची भाषा त्या दिशेने समृद्ध होत चालली आहे. ज्या समाजांजवळ ही झेप नाही त्यांना या आघाडीवर असलेल्या समाजांच्या भाषा आत्मसात केल्यावाचून गत्यंतरच नाही. कारण केवळ आपल्या संस्कृतीच्या साधनांवर अवलंबून राहून आजच्या क्रांतियुगात आपला निभाव लागणार नाही. एक नवी विश्वसंस्कृती आपणा सर्वांना एकत्र आणू पाहत आहे. तिचे योग्य ज्ञान होण्यासाठी तिला प्रभावी रितीने व्यक्त करणारी एखादी तरी भाषा आपल्याला शिकावीच लागेल, कारण जीवनाचे नवे अनुभव स्वतःमध्ये साठवून ते व्यक्त करण्याच्या दृष्टीने आणि ज्ञानमार्गावर मानवाची ज्या वेगाने प्रगती होत आहे तिच्या तुलनेने आज कोणतीही भारतीय भाषा समर्थ आहे असे वाटत नाही.)

http://ekregh.blogspot.in/2013/07/blog-post_26.html?m=1

तो मूळ लेखही मस्त अहे.

भारतीय जनता पक्षाचे अध्यक्ष राजनाथ सिंग परवाच्या १८ जुलैला म्हणाले की, 'इंग्रजी भाषेने देशाचं खूप मोठं नुकसान केलं आहे. संस्कृत बोलणारी खूप कमी माणसं आता उरली असल्याने आपण आपली भाषा आणि संस्कृती गमावतोय'.

इंग्रजीने संस्कृतचे नुकसान कसे झाले म्हणे ?

इंग्रजी सत्ता आली १८५८ .... संस्कृत भाषेने त्याच्या कैक शतके पुर्वीच आचके दिले होते.

ऋग्वेदाचे पहिले भाशांतर झाले .. लॅटिन.... फ्रेडरिच रोझेन १८३० .

नंतर १८५० मध्ये इंग्रजी .. कोल्ब्रुक विल्सन.

त्यानंतर भारतीय भाषात भाशांतरे झाली. उदा . स्वामी द यानंद सर्स्वती ( हिंदी ). , चित्राव शास्त्री ( मराठी )

इंग्रजीने मृतप्राय संस्कृतातील ज्ञान स र्वत्र पोहोचवण्यास हातभार लावला.
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Rigveda

मराठी मराठी करण्यार्यानी आधी अकरावी बारावीमध्ये मराठी माध्यमात शिकलेल्या विज्ञान शाखेतल्या मुलांचे काय हाल होतात ते बघावं >>>>> माझ्या आणि माझ्या वर्गातल्या इतर मुलांच्या अनुभवानुसार तरी असं काहीही होत नाही ह्याचं एक कारण असू शकेल की आमच्या विज्ञान आणि गणित शिकवणार्‍या बाई आठवी पासून शिकवताना अधेमधे इंग्रजी शब्द सांगत असायच्या त्यामुळे ते कानावर पडले होते. असं ऐकलं आहे की पुण्यातल्या काही शाळांमध्ये आठवी / नववीच्या सुट्टीत अश्याप्रकारची तयारी करून घेतात.
माझा मोठा भाऊ इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत होता. पुढे मला अर्थातच त्या शाळेत घातलं. पण तिथे मी रूळलो नाही असं घरचे सांगतात. मग वर्षभराने काढून पहिलीपासून मराठी शाळेत घातलं. त्यामुळे माझं दहावीपर्यंतचं शिक्षण (गणित, शास्त्रासकट) मराठीतून झालं. पुढे इंग्रजी माध्यमातून (;)) इंजिनियरींग करून काही वर्‍षे भारताबाहेर आहे पण आजपर्यंततरी काही अडल्यासारखं वाटलं नाही. इंग्रजी शाळांमध्ये शिकलेल्या मित्र मैत्रिणींना मराठी पेपर / पुस्तकं वाचणे आणि "काही काही मराठी वर्डस रिमेंबर करायला डीफिक्ल्ट जाणे" हे सोडून रोजच्या आयुष्यावर मराठी माध्यम नसल्याने फार काही फरक पडला असेल असं वाटत नाही. त्यामुळे कुठल्याही माध्यमात शिकलं तरी काही फरक पडणार नाही अश्या मतापर्यंत मी आलेलो आहे.
कॉर्पोरेट जगात सफाईदार इंग्रजीला पर्याय नाही हे खरच आहे. मात्र दहावी पर्यंतचं शिक्षण ते कॉर्पोरेट वर्ल्ड ह्यामध्ये बरीच वर्ष असतात. थोडेसे प्रयत्न केले तर फार अवघड जात नाही. माझ्या टीममधल्या इंग्रजी माध्यमातून शिकलेल्या अनेक लोकांचे अत्यंत महान पद्धतीने लिहिलेले इमेल आणि साध्या चार लोकांच्या मिटींगमध्ये होणारी त त प प पाहिलेली असल्यामुळे इंग्रजी शाळेचा आणि कॉर्पोरेट जगातल्या इंग्रजीचा थेट संबंध आज तरी मी जोडणार नाही. माझ्यामते माध्यम कोणतही असलं तरी थोडसं ग्रुमिंग, आत्मविश्वास ह्यावर कम्युनिकेशन निभावतं. (आमच्यासारखा लहानपाणापसूनच सुपिरीयारीटी कॉंप्लेक्स असेल तर अजूनच सोपं. )
पण तुम्ही काम करत असलेल्या विषयाचे ज्ञान हेच सगळ्यात महत्त्वाचं, ते नसेल तर शाळेतल्या माध्यमाला अर्थ नाही. भंबेरी उडायची ती उडतेच.

आता वैयक्तिक प्रश्न विचारले जाण्याआधी उत्तर. आम्ही भारतात परतलो तर आम्ही मुलीला कॉन्व्हेंटमध्ये किंवा सिम्बी, कर्नाटक अश्या पद्धतीचे वातावरण असलेल्या शाळेत घालणार नाही. अभिनव (इंग्रजी किंवा मराठी) , बालशिक्षण मंदिर, परांजपे, (पौड रोडवरची ती कुठली शाळा.. नाव विसरलो!) ज्ञानप्रबोधिनी, सेवासदन ह्यासारख्या मराठी वातावरण असलेल्या इंग्रजी किंवा मराठी माध्यमाच्या शाळेचा विचार करू (अ‍ॅडमिशन मिळणे हा पुढचा प्रश्न!)

बाकी हल्ली विषय कुठलाही असो प्रत्येक धाग्यावर मोदी सरकार आणल्याशिवाय काही लोकांना चैनच पडत नाही बहुतेक

बाकी हल्ली विषय कुठलाही असो प्रत्येक धाग्यावर मोदी सरकार आणल्याशिवाय काही लोकांना चैनच पडत नाही बहुतेक >>>>>

हल्ली एक वेडसर मुलगा त्याची आजारी आई, गूंगा गुलाम यांचे सरकार असे म्हटले तर पचणार नाही या भीतीने काही लोक निष्क्रीय झाल्याच परिणाम असावा.

महाराष्ट्रापुरतं बोलायचं झालं, तर ब्राह्मणांना इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेतून शिकायला सुरुवात केली आणि मग त्याचं अनुकरण होत गेलं.
>>>

हे ठोकून दिलेलं विधान आहे की याला काही आधार आहे? ९०च्या दशकापर्यंत मी मिरज-सांगली भागात ब्राह्मण समाजातील मुले मोठ्या प्रमाणावर मराठी माध्यमाच्या शाळेत जात होती हे पाहिले आहे. माझ्या इंजिनीअरींग कॉलेजमध्ये इंग्रजी माध्यमात शिकलेली मुले ही सर्व जातींमधली होती - ब्राह्मणेतर जास्तच होती.
इंग्रजी माध्यमात जाणारे दोन गट दिसत. एक बरेच श्रीमंत (व्यापारी वर्गातील बहुतकरुन गुजराती/मारवाडी वगैरे) व दुसरा ज्यांच्या पालकांना मुलांना शिकवायचे आहे, स्वतःचे शिक्षण जुजबी झाले आहे, बरेचदा शिकलेली पहिलीच पिढी आहे पण इंग्रजी शिकल्याने कल्याण होईल असा विश्वास आहे असे.
अजून एक वैशिष्ट्य म्हणजे घरात जर मुलगा व मुलगी असेल तर मुलगा इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत व मुलगी मराठी/उर्दू शाळेत.

या उलट मी उच्चमहाविद्यालयीन शिक्षण घेतले त्यात मी व अजून एक-दोन मराठी होते, बाकी १००-१२५ इतर राज्यातले. ते सर्व इंग्रजी माध्यमात शिकलेले होते एखाद-दुसरा अपवाद वगळता. यात पुर्वोत्तर राज्ये सोडली तर अगदी सगळीकडचे होते - अंदमानचा सुद्धा एक मुलगा होता. त्या सर्वांना मी वर्नाकुलर मध्ये शिकलोय ह्याचे आश्चर्य वाटे. त्यांच्या मते सरकारी शाळाच फक्त वर्नाकुलर असतात व तिथे अगदीच आर्थिक निम्न वर्ग जातो.

हे ठोकून दिलेलं विधान आहे की याला काही आधार आहे? ९०च्या दशकापर्यंत मी मिरज-सांगली भागात ब्राह्मण समाजातील मुले मोठ्या प्रमाणावर मराठी माध्यमाच्या शाळेत जात होती हे पाहिले आहे

माझ्या आकलनानुसार हे वाक्य समकालीन संदर्भात नसुन जेव्हा भारतात इंग्रजी शिक्षण व्यवस्था उर्फ़ मेकॉलियन एजुकेशन सिस्टम सुरु झाली त्या १८३५ नंतरच्या संक्रमण काळाच्या संदर्भात असावे, अन हो त्याकाळी इंग्रजी शिक्षण आत्मसात करुन ब्रिटिश नोकरशाही मधे लोअर पदं अर्थात लोअर डिवीज़न क्लर्क, अपर डिवीज़न क्लर्क, सुपरवाइजर किंवा स्टोर कीपर वगैरे पदांवर नोकऱ्या करण्यात महाराष्ट्रियन ब्राह्मण समाज अग्रणी होता. महाराष्ट्रात ब्राह्मण, उत्तरप्रदेश बिहार अन बंगाल कड़े कायस्थ अन ब्राह्मण, दक्षिणेकड़े चेट्टियार,ऐय्यंगार ब्राह्मण, नंबुद्री ब्राह्मण हे अग्रणी होते, पूर्वापर चालत आलेल्या बुद्धिजीवी उपजीविकेमुळे ह्या जाती नव्या सिस्टम मधे लवकर ढळल्या, त्याच एजुकेशन सिस्टम मधुन शिक्षण "ट्रिकल डाउन" होऊ शकत नाही अन तळागाळातल्या लोकांना त्याचा लाभ पोचू शकत नाही हे जाणवल्यामुळे ज्योतिबा फुले ह्यांना त्यांची प्रख्यात हंटर कमीशन समोरील साक्ष द्यावी वाटली असावी असे एक माझे इंटरप्रिटेशन आहे ईतिहासाचे.

कायम विद्यार्थी
बाप्या

अहो कार्टी ५ तास असतात हो शाळेत फ़क्त उरलेले एकोणीस तास आपल्या सोबत असतात, तेव्हा त्यांचे इंग्रजी/मातृभाषा पक्के न होणे ह्यात आपल्याला सुद्धा कमीपणा नको का यायला?>> ज्जे ब्बात! सगळे काही शाळांवर ढकलून देण्यात काहीच अर्थ नाही. तुम्ही घरात एकही पुस्तक वाचत नसाल तर पोरांना काय सवय लागणार?

@सोन्याबापू, त्याच परिच्छेदात पुढे नव्वदीच्या दशकानंतर हा उल्लेख आल्याने गोंधळ होतोय. तुम्ही म्हणत असाल तसे असेल तर बरोबर आहे.
इंग्रजी आमदानीत माझ्या माहितीप्रमाणे व्हफा (७वी पर्यंत) सर्व शिक्षण मराठीत आणि ८वी पासून सगळेच विषय (इतिहास भुगोल शास्त्र गणित वगैरे वगैरे) इंग्रजीत असे होते. त्यामुळे व्हफानंतर गळणार्‍यांचे प्रमाण खूप मोठे होते आणि मॅट्रिक फेलला पण महत्त्व होते कारण किमान मॅट्रिकला तरी पोचला. व्हफावर प्राथम्मिक शाळेत शिक्षक व इतर छोट्या नोकर्‍या लागत. तुम्ही लिहिलेल्या कारकुनी/ व वरच्या नोकर्‍यांना मॅट्रिक व्हावे लागत असे, असे वाचल्याचे आठवते.

त्याकाळी ज्या कॉन्वेन्ट शाळा (मिशनर्‍यांनी चालवलेल्या) होत्या त्यात पहिली ते सातवी पण इंग्रजीच होती का शिक्षणाची भाषा? की इंग्रजी माध्यम ही नंतर आलेली गोष्ट आहे?

>> हंटर कमिशन साक्ष >> फुल्यांच्या एका लेखात बहुतेक याबद्दल सविस्तर विवेचन आहे. उद्यापर्यंत शोधून ठेवतो. मध्यंतरी समग्र फुले वाङ्मय ऑनलाइन उपलब्ध झाले त्यामुळे सोपे आहे शोधणे.

तुम्ही लिहिलेल्या कारकुनी/ व वरच्या नोकर्‍यांना मॅट्रिक व्हावे लागत असे >>> पूर्वी चौथी पास हे क्वालिफिकेशन पुरेसे होते, त्यानंतर सातवी पास हे क्वालिफिकेशन बरेच काळ होते. मॅट्रिक्युलेशन (अकरावी) अनिर्वाय त्यानंतर झाली. आणि काहीच वर्षात पदवीची अट आली.

माझ्या आणि माझ्या वर्गातल्या इतर मुलांच्या अनुभवानुसार तरी असं काहीही होत नाही स्मित ह्याचं एक कारण असू शकेल की आमच्या विज्ञान आणि गणित शिकवणार्‍या बाई आठवी पासून शिकवताना अधेमधे इंग्रजी शब्द सांगत असायच्या त्यामुळे ते कानावर पडले होते. असं ऐकलं आहे की पुण्यातल्या काही शाळांमध्ये आठवी / नववीच्या सुट्टीत अश्याप्रकारची तयारी करून घेतात.>>>>> अस काहीही होत नाही हा तुझा अनुभव आहे. माझ्या वर्गातल्या मुलांचा अनुभव वेगळा आहे . तुला किंवा तुझ्या वर्गातल्या मुलांना अनुभव आला नाही म्हणजे ते घडतच नाही अस आहे का ? वर भ्रमरने त्यांनाही ही अडचण आलीये हे नमूद केलेय..

काही सिलेक्टिव्ह शाळा इंग्लिश साठी प्रयत्न करत असतीलही . पण अश्या किती शाळा ? परत त्यात हुशार आणि ढ अशी प्रतवारी . सगळ्या विध्यार्थाना होतो का फायदा ?

पण तुम्ही काम करत असलेल्या विषयाचे ज्ञान हेच सगळ्यात महत्त्वाचं, ते नसेल तर शाळेतल्या माध्यमाला अर्थ नाही. भंबेरी उडायची ती उडतेच.>>> हे वाक्य म्हणून फार चांगलं आहे . पण कॉर्पोरेटस मध्ये फक्त नॉलेज असून चालत नाही. इतरही अनेक गोष्टी महत्वाच्या असतात. इंग्लिश भाषेवरच प्रभुत्व ही त्यातली एक गोष्ट.

< इंग्रजी माध्यमातून शिकलेल्या अनेक लोकांचे अत्यंत महान पद्धतीने लिहिलेले इमेल आणि साध्या चार लोकांच्या मिटींगमध्ये होणारी त त प प पाहिलेली असल्यामुळे इंग्रजी शाळेचा आणि कॉर्पोरेट जगातल्या इंग्रजीचा थेट संबंध आज तरी मी जोडणार नाही. माझ्यामते माध्यम कोणतही असलं तरी थोडसं ग्रुमिंग, आत्मविश्वास ह्यावर कम्युनिकेशन निभावतं>+१

माझा व माझ्या सहाध्यायींचा दहावी ते अकरावी या स्थित्यंतरातला अनुभव : आधी इंग्रजी भाषा या विषयाबद्दल. दहावीपर्यंत ती तिसरी भाषा. स्कोरिंग सब्जेक्ट. व्याकरणही घोटून घेतलं गेलेलं. अकरावीत बहुतेकांचे गुण पन्नासच्या आसपास लटकले. अर्थात बारावी बोर्डापर्यंत बहुतेकांनी त्यावर मार्ग काढला. बारावी बोर्डातही बहुतेकांना मराठीपेक्षा इंग्रजीत किमान १० गुण अधिक होते.
बाकीच्य विषयांच्या बाबत : इथे इंग्रजीतून समजून घ्यायची आणि विचार करायची सवय शिक्षकांनीच लावली. बहुतेक सगळे शिक्षक मराठी भाषक. नव्वद टक्के विद्यार्थीहे मराठी भाषक. मराठी माध्यमातून आलेले. तरीही विषय समजावून सांगताना किंवा अगदी जनरल संभाषणातही कोण्या शिक्षकाने मराठी शब्दांचा वापर केल्याचे आठवत नाही.
------
अन्य प्रांत : एकाच प्रांताबद्दलचा अनुभव आहे. त्यामुळे जनरलायकझेशन करणं योग्य आहे का माहीत नाही. पण माझे इंदूरमधले सगळे सहकर्मी हिंदीमाध्यमातून स्नातक झाले होते. त्यामुळे इंग्रजीतून बोलायची पंचाईत. प्रयत्नच करायचे नाहीत. ऑफिसच्या कामकाजात त्यांचं अडायचं नाही. पण प्रमोशनच्या वेळी नक्की अडायचं. त्यातल्या एकाने इंग्रजी संभाषणाचा कोर्स केल्याचा त्याला लगेच फायदा मिळाला. अर्थात हा आता तसा जुना काळ झाला.
--------
केवळ आपल्या मुलांचं इंग्रजीशिवाय अडू नये म्हणून, आजूबाजूला थोरामोठ्यांची मुलं इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत जातात म्हणून आपल्या मुलांनाही त्याच फॅक्टरीत ढकलणार्‍या अर्धशिक्षित पालकांच्या मुलांचे मात्र खूप हाल होतात.

म्हणजे शाळेत इंग्रजी माध्यम असून पुरेसं नाही, त्याला घरूनही सपोर्ट हवा.
तसंच इंग्रजी माध्यमातून शिकलेल्या पालकांची पुढली पिढी इंग्रजी माध्यमात जाते तेव्हा वाक्यातली क्रियापदे सोडून बाकीचे शब्द इंग्रजी वापरून त्यांचं मुलांसोबतचं संभाषण कानावर पडतं.
-----
लहान मुलं वेगवेग़ळ्या भाषा सहज शिकताना दिसतात.अगदी केजी/पहिलीतली वेगवेगळ्या माध्यमांतली मुलं एकमेकांशी हिंदीत संवाद साधताना दिसतात. तर आपण घरात प्रॉपर मराठीत बोलल्याने मुलांच्या इंग्रजीप्रवणतेत अडथळा येईल असं पालकांना का वाटतं ते कळत नाही.