कमीने

मुळात गाण्यांचे प्रकारच एवढे आहेत, की प्रत्येक प्रकारावर स्वतंत्रपणे लिहीता येईल. त्यातल्या त्यात प्रेमगीत, विरहगीत वगैरेबद्दल बरेचदा बोललं जातं, पण आज ज्या प्रकाराबद्दल लिहीतोय, ते कुठल्या प्रकारचं हे नीटसं माहिती नाही. हे गाणं मात्र पहिल्यांदा ऐकल्यापासून आवडलेलं. इतकं, की त्याचे शब्द एका कागदावर लिहून काढून, सारं पाठ होईपर्यंत घोकंपट्टी करून करून ते वाचलं.

एखादं गाणं आवडलं, तर त्याचे शब्द श्रेष्ठ की धुन असल्या प्रश्नात न पडता, गाण्यातला आनंद घ्यावा असं मला वाटतं. (आळस!) आज इतक्या वर्षांनी पाहिलं, की गाणं लिहीलंय "गुलजारनी", आणि संगीत आहे "विशाल भारद्वाजचं"!

क्या करे जिंदगी इसको हम जो मिले,
इस की जाँ खा गए रात दिन के गिले ||

मेरी आरजू कमीनी, मेरे ख्वाब भी कमीने,
एक दिलसे दोसती थी, ये हुजूर भी कमीने ...

"नुसत्या शब्दांनी तेव्हढी मजा येत नाही बहुतेक!", असं वाटू लागतं, तेव्हाच कुठे तरी असाही विचार डोक्यात येतो, की "कदाचित आपलीच कुवत कमी असेल. शब्दांना सुंदर चाल लावून, सुरेल आवाजात, वाद्यांच्या सहाय्याशिवाय ऐकवलं, तर आपल्यालाच समजू येणार नाही." असं तर नसेल? अशाच विचारात पुन्हा गाणं ऐकू लागतो आणि शब्द आपला ताबा घेतात.

कभी जिंदगी से मांगा, पिंजरे मे चांद ला दो,
कभी लालटेन देके, कहाँ आसमाँ पे टांगो|

जीने के सब करीने, थे हमेशा से कमीने, कमीने, कमीने, कमीने |
मेरी दासतां कमीनी, मेरे रासते कमीने, इक दिलसे दोसती थी, ये हुजूर भी कमीने ||

पार्श्वसंगीत सुरू राहतं, ते आपल्याला विचार करायला वेळ देण्यासाठी. गाण्याचे पुढचे शब्द धडाधड कानावर आदळायला सुरूवात होत नाही. असले शब्द पचायला वेळही लागतोच.

जिसका भी चेहेरा छिला, अंदर से और निकला,
मासूमसा कबूतर, नांचा तो मोर निकला,

कभी हम कमीने निकले, कभी दुसरे कमीने.
कमीने, कमीने, कमीने |
मेरी दोसती कमीनी, मेरे यार भी कमीने,
इक दिलसे दोसती ती, ये हुजूर भी कमीने...

गाणं संपतं, पण आपल्या डोक्यातले विचार थांबत नाहीत. रिपीट मोडवर गाणं ऐकत डोक्यात विचारांची गर्दी सुरू होते.... असे शब्द आणि त्याची चाल. गायक तरी कसा गातोय, जणू ह्या कमीनेपणावर हळूवार प्रेम केल्यासारखा! शब्द समजून घेतल्याशिवाय, इतकं गोड गाणं उमटत नाही. "गोड" की "कडू"? नक्की काय म्हणावं ह्या गाण्याला?

कंपनीतलं काम संपता संपत नव्हतं, आणि आमचा तो जपानी मॅनेजर येड्यासारखा दर तासाला कामाचे स्टेटस विचारी. जपान्यांना देवनागरी समजत नसल्याचा फायदा घेत, ही आख्खी कविता मी एका कागदावर उतरवून डेस्कवर ठेवली होती. शिव्या द्याव्याश्या वाटल्या की एकदा वाचन करावं. झालंच मन मोकळं!

"इतक्या कमी वेळात काम होईल असे म्हणणारा आमचा सेल्सवाला कमीना, ही जबाबदारी अंगावर आमच्या अंगावर टाकणारा आमचा मॅनेजर कमीना. माझ्या घराकडे जाणारी रात्रीची शेवटची ट्रेन खरे तर १२:१० ला असूनही, लवकर निघता यावं म्हणून दुसर्‍या एका ट्रेनचे शेड्युल सांगून ११:४० ची ट्रेन घेणारा मीही कमीना!"

जपानमधल्या फास्ट इंटरनेटच्या जोरावर ट्रेनमध्ये ह्याच गाण्याचा व्हिडीओ पाहणं होतं. काहीकाही गाणी डोक्याचा ताबा घेतात जणू. "उशीर झालांय, जेवणाचे काय?" वगैरे क्षुल्लक प्रश्नांसाठी आता डोक्यात जागा नाही. रात्री उशीराच्या त्या ट्रेनमधे बाजूचे जवळपास सगळे लोक मोबाईलमधे गुंतलेले. आपापल्या राज्यात. मोबाईलवरच्या संवादात. कोणी हसू दाबण्याच्या प्रयत्नात, तर कोणी उसासे सोडण्यात गुंतलेले. त्यातल्याच काही जणांचं, "बाजूच्याने पाहिलं तर नाही ना?" अशा विचारात चेहेरा Straight करून पुन्हा मोबाईल पाहणं सुरूच!

परत गाण्याच्या व्हिडीओकडे लक्ष जातं, आणि डोक्यात नवे विचार - हे गाणं पडद्यावर आणताना दिग्दर्शकानं कलाकारांना कसं समजावलं असेल, जेणेकरून कलाकारांच्या चेहेर्‍यावर नेमके भाव आले असतील? गाण्याच्या परिणामकारकतेमधे, ते गाणं स्लो मोशनमधे शूट झालं असल्याचा कितपत परिणाम असावा? साडेपाच मिनीटांचं हे गाणं, पण त्यात सीन किती विविध प्रकारचे? ह्या प्रत्येक सीनबद्दल दिग्दर्शकाचं म्हणणं ऐकून कलाकारांच्या मनात काय विचार आले असतील? आपल्या वैयक्तिक आयुष्यातल्या कुठल्या घटनांची त्यांना आठवण झाली असेल? त्या घटनांचा विचार करून मनात कोणते भाव आले असतील? की एखाद्या गोष्टीचं closure झाल्याचं समाधान वाटलं असेल?

शेवटी कलाकारदेखील माणूसच. गोतावळ्यात माणूस स्वतःला हरवून बसतो. प्रवासात एकटेपणा मिळून जातो आणि तो माणसाला त्याच्या स्वतःच्याच जवळ आणू पाहतो. आपली ओळख विसरू देत नाही. प्रत्येकजण स्वतःवर प्रेम करतो.

आपली ओळख एवढी प्रिय? कमीने, कमीने, कमीऽने!