विषय क्र. १- 'रामसे बंधूंचा सिनेमा'

Submitted by लसावि on 13 August, 2012 - 06:26

रामसे बंधूंच्या सिनेमाकडे बहुतेकवेळा हेटाळणीच्या नजरेने पाहिले जाते. त्यांची अत्यंत कृत्रिम वाटणारी भुते, पठडीबाज वातावरण, एकंदरीत सामान्य दर्जा हे सगळे चेष्टेचेच विषय झाले आहेत. पण माझ्या चित्रपट अनुभवात रामसेंचे स्थान खास आहे कारण मी धडधडत्या हृदयाने पाहिलेला पहिला 'फक्त प्रौढांसाठी'चा सिनेमा होता रामसेंचा 'वीराना'!
रामसेंचा सिनेमा आला हे कळायचे ते त्याच्या भडक, उत्तान पोस्टर्समुळे. चोरट्या नजरेने ती पोस्टर्स डोळे भरुन पाहिली जायची. सिनेमात नक्की काय काय बघायला मिळणार आहे हे आपल्या निष्ठावान प्रेक्षकांना बरोबर कळावे हा उद्देश या पोस्टर्सने लगेच सफल व्हायचा. गावातल्या सगळ्यात गचाळ थिएटरमधे; घाम, पानमसाले, हातभट्टी आणि मुतारी अशा संयुक्त दरवळात पाहिलेले हे सिनेमे माझ्या वयात येण्याचा अविभाज्य भाग आहेत.

एक निर्मितीसंस्था म्हणून रामसे बंधू एकमेवाद्वितीय आहेत. सतत एकाच शैलीचे चित्रपट तयार करणारी ही अजब मंडळी आहेत. इतके की हिचकॉक आणि रहस्यपट यासारखेच रामसे म्हणजे भयपट हे समीकरण पक्के झाले आहे. रामसेंचा सिनेमा अजून एका अर्थानेही वेगळा आहे. प्रस्थापित हिंदी चित्रसृष्टीच्या मुख्य प्रवाहात त्यांना स्थान मिळाले नाही. पण त्याच प्रवाहातील सर्व घटक घेउन त्यांना रामसे स्टाईल फोडणी देउन हे सिनेमे बनले. नातेसंबंधांची, प्रेमाची, सुष्ट-दुष्ट संघर्षाची बॉलीवूडी चौकट, त्याचे मूलभूत गृहीतक याला धक्का न लावता ते सर्व त्यांच्या पद्धतीच्या भयपटांच्या शैलीत रामसेंनी मांडले.

त्यांच्या चित्रपटाच्या या रचनेमुळे मला ते प्रचंड मनोरंजक वाटतात. 'एक्स्पेक्ट द एक्स्पेक्टेड' असा काहीसा प्रकार त्यात असतो. उदाहरणार्थ, रामसेंच्या चित्रपटात सैतान-भूत जे काय असेल ते लोकांच्या मागे लागत नाही, लोकच स्वतःच्या पायाने त्याच्याकडे जातात. आणि हे होताना थिएटरमधे आमच्या गँगचा निव्वळ दंगा चाललेला- ए तो आला बग, आला बग; धरतेय बे तेनी, पळ्,पळ... इ.इ. पुन्हा तिथल्या किंकाळ्यावर आवाज काढून आमचा आरडाओरडा! गरम प्रसंग चालू असताना दुसर्‍याचे डोळे बंद करणे हे ही आलेच! थोडक्यात काय तर पडद्यावर काहीही होउदे, त्याचा वापर करुन आम्ही आमचे मनोरंजन करुन घ्यायचो. रामसेंच्या चित्रपटात कसलाही कलात्मकतेचा आव नाही, उगाच काहीतरी प्रतिकात्मक वगैरे नाही, आणि मला त्यांचा हा प्रामाणिकपणा प्रचंड भावतो.

रामसेंच्या प्रदिर्घ कारकिर्दीतील दोन सिनेमे मला फार आवडतात. त्यांच्या अगदी पहिल्या सिनेमांपैकी, 'दो गज जमीन के नीचे' एक मोठे धाडसच म्हणावे लागेल. १९७२ साली, राजेश खन्नाप्रणीत भावव्याकुळ सिनेमांच्या लाटेत, स्टार सिस्टीम पूर्ण भरात असताना हा चित्रपट आला आणि बर्‍यापैकी व्यावसायिक यशही मिळवून गेला. या चित्रपटात 'झाँबी' ही संकल्पना भारतीय सिनेमात पहिल्यांदा वापरण्यात आली. उत्तम वातावरणनिर्मीती, बर्‍यापैकी खिळवून ठेवणारी कथा आणि रामसे स्पेशल मसाला यामुळे मनोरंजनाची हमखास गॅरंटी म्हणून हा चित्रपट मी तुम्हाला नक्कीच सुचवेन!

या चित्रपटानंतर पुढची अनेक वर्षे रामसेंनी कमी-अधिक व्यावसायिक यशासकट 'होटल', 'दहशत', 'घुंगरु की आवाज' इत्यादी चित्रपट काढले. यातला 'घुंगरु की आवाज' तर चक्क नवकेतनचा होता! या सर्व काळात ते त्यांचा असा सिनेमा शोधत होते आणि तो त्यांना मिळाला १९८४ साली, 'पुराना मंदिर'च्या रुपाने. दुय्यम दर्जाचे कलाकार, अतिस्वस्त निर्मितीमूल्ये, अंगप्रदर्शनाचा सढळ वापर आणि भय-सूड कथा हा रामसे पॅटर्न या सिनेमाने कायमचा पक्का करुन टाकला. हॉलीवूडमध्ये गाजलेल्या अनेक भयपटातील वेगवेगळे प्रकार त्यांनी इथे वापरले.

हिंदी सिनेमाच्या इतिहासातला एक भयाण कालखंड म्हणून ८०च्या दशकाकडे पाहिले जाते. व्हिडीओ पायरसी आणि नव्यानेच आलेल्या इडीअट बॉक्सचा हल्ला, नव्या कल्पनांचा दुष्काळ, थिल्लर संगीत आणि एकंदरीतच सिनेमाच्या सर्व क्षेत्रात कमअस्सल लोकांचा धुमाकूळ अशी परिस्थिती होती. अशा या दशकाच्या मध्यावरचे १९८४ हे वर्ष स्वतंत्र भारताच्या इतिहासातले अत्यंत अवघड काळ; खलिस्तान चळवळ, ऑपरेशन ब्लूस्टार, पंतप्रधानांची हत्या, भोपाळ वायूकांड अशा अनेक घटनांनी संपूर्ण देश कडेलोटाच्या उंबरठ्यावर पोचला होता. लोक घाबरले होते, सैरभैर झाले होते. अशा काळोख्या परिस्थितीत 'पुराना मंदिर'सारख्या सिनेमाची निर्मिती होणे आणि तो तुफान चालणे हे दोन्ही सयुक्तिक वाटते.

रामसेंचा एक प्रातिनिधिक चित्रपट म्हणून 'पुराना मंदिर' वैशिष्ठ्यपूर्ण आहे. जनावरांची डोकी टांगलेल्या जुनाट अंधार्‍या हवेल्या, भुयारं, सैतानाचा अड्डा, जंगल, धुकं, पाउस, चित्रविचित्र प्रकाशयोजना, अत्यंत सरधोपट पार्श्वसंगीत याच्या मदतीने निर्माण केलेले भयाचे वातावरण. सैतानी कारवाया, शाप आणि त्यापासून मुक्ती या भोवती फिरणारी कथा. त्यात शहरातून येणारे नायक-नायिका, अजून एखादी उपजोडी, जंगलातले आदिवासी, ठाकूर ही मुख्य पात्रे. नायक-नायिका आणि त्यांचे मित्र शहरातून येत असल्याने त्यांच्या लैंगिक मोकळेपणाचे आपसूकच समर्थन होत असे आणि आदिवासी तर कमीच कपड्यात असणार नाही का! कथानकाशी पूर्ण फटकून असणारा द्वयर्थी विनोदाचा एक धागाही असे.

पुराना मंदिरचे यश रामसेंच्या खास निर्मितीप्रक्रियेचेही यश आहे. कमीत कमी बजेट, कमी पैशात मिळणारे नवे किंवा दुय्यम कलाकार (या चित्रपटात मोहनीश बहल, आरती गुप्ता, पुनित इस्सार आहेत), दिग्दर्शनापासून ते कॅमेरामन, ध्वनीसंयोजन, कथा-पटकथालेखकापर्यंत सगळी कामे पाच रामसे बंधूंनी एकमेकात वाटून घेतलेली. संगीताकडे दुर्लक्ष हे ही रामसेंचे विशेषच. बप्पी लाहिरी आणि सोनिक-ओमी हे त्यांचे मुख्य संगीतकार, पण त्यांच्या इतक्या सिनेमातील एकही गाणे विशेष गाजले नाही. त्याच त्या कलाकारांबरोबर, त्याच त्या लोकेशनवर चित्रित केलेले हे चित्रपट असल्याने एकापासून दुसरा वेगळा करणे मला अजूनही अवघड वाटते. त्यामुळे बरेच चित्रपट तर तो बघताना झालेल्या इतर गमतीजमतीमुळेच लक्षात आहेत.

चित्रपटाचे वितरण करताना ते तो फार थोड्या प्रिंट्सच्या मदतीने सुरवातीला फक्त मुंबई-दिल्लीसारख्या मोठ्या शहरात प्रदर्शित करीत. हळूहळू त्याच प्रिंट्स छोट्या शहरात नेल्या जात. शहर छोटे असो वा मोठे, रामसेंचा खरा प्रेक्षकवर्ग ज्या दुय्यम-तिय्यम दर्जाच्या चित्रपटगृहात येत असे तिथेच कमी तिकीट दरात हे सिनेमे दाखवले जात. सोलापूरात मी रामसेंचे जे काही चित्रपट थिएटरमधे पाहिले ती सगळीच बकाल आणि कळकट होती याचे कारण हेच!

खान त्रयीच्या उदयाबरोबरच हिंदी चित्रपटांनी वेगळे वळण घेतले आणि या नव्या हवेत रामसेंचा सिनेमा मात्र स्वतःला बदलू शकला नाही. पुढे केशू रामसेंनी स्वतंत्रपणे निर्मीती सुरु केली आणि सबसे बडा खिलाडी, खाकी अशा मुख्य प्रवाहातील चित्रपट बनवले. मात्र रामसे या नावाशी जुळलेला भयपटांचा अतूट संबंध आपल्या सिनेमाची इमेजच बदलून टाकेल हे त्यांना पक्के माहिती होते. त्यामुळे त्यांनी श्रेयनामावलीत आपले नाव केवळ 'केशू' इतकेच येईल ही काळजी घेतली.

माझ्या दृष्टीने हे रामसेंचे, त्यांच्या शैलीच्या चित्रपटांचे यशच आहे.

विषय: 
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

छान लेख! रामसे बंधुची भुतपट बनवण्याची खासियत कालांतराने विनोदाने घेतली जाऊ लागली हे खरंय, पण ज्या काळात त्यांनी ते चित्रपट बनवले तेव्हा ते तंत्रज्ञान अतिशय नविन होते. त्यांचा हॉटेल सिनेमा मला आवडला होता.

रामसेंच्या चित्रपटात कसलाही कलात्मकतेचा आव नाही, उगाच काहीतरी प्रतिकात्मक वगैरे नाही, आणि मला त्यांचा हा प्रामाणिकपणा प्रचंड भावतो.

Biggrin

पण झी हॉरर शो मध्ये त्यांनी जे काही प्रकार केले होते, ते मात्रं कधी कधी फारच विनोदी वाटायचे. भूताला पांढर्‍या लेन्सेस वगैरे? Uhoh

मी लहान असताना ब-याच जणांकडून दरवाजा सिनेमाबद्दल ऐकलं होतं. त्या सिनेमाच्या वेळी म्हणे पैजा लागायच्या ...एकट्याने सिनेमा बघायच्या ! कुणीतरी हार्ट फेलने मेलं वगैरे दंतकथा ऐकलेल्या. १८ + होईपर्यंत दम धरणे अत्यंत आवश्यक होते. त्या आधी हातात सिगारेट घेऊन द्वारपालास फसवण्ण्याचे सर्व प्रकार फसले होते. एकदाचं ड्रायव्हिंग लायसेन्स मिळालं पण दरवाजा काही रिरन म्हणून येईना. अशातच एकदा नगरला कामानिमित्त गेलो होतो. तिथं एका थेटरात दरवाजाचं पोस्टर पाहीलं आणि तडक तिकीट काढलं...

पण गर्दी न जमल्याने जवळजवळ एकट्यानेच सिनेमा पहावा लागला. शिवाय अशा पद्धतीने थेटरात बसून भयपट पहायची सवय नसल्याने बॅटरीवाल्याला हाका मारून शेजारी बसवून घेतलं... चांगलीच तंतरली होती.

रामसे बंधू हा बहुतांशी कुचेष्टेचा असलेला (किंवा कुचेष्टा केली कीच आपणही शहाणे आहोत अशी हवा निर्माण करणारा) विषय स्पर्शायला / चर्चायला / सहभाग म्हणून घेणे हे फार आव्हानात्मक आहे. निव्वळ आढावा, माहिती, स्वतःची आवड निवड आणि काही प्रमाणात तुलना याच मर्यादीत चौकटीत हा लेख न बसवता नकळतपणे 'समांतररीत्या भयपट हा विषय सातत्याने व दोन दशके हाताळणार्‍या' रामसे बंधूंना एक खास 'वजूद' या लेखाद्वारे (मायबोलीकरांपुरतातरी) मिळत आहे. सहसा विस्मरणात ढकलण्यास पात्र ठरलेल्या या विषयाला कोणी स्पर्धेत स्थान देईल असे वाटले नव्हते. या लेखाचा सूर कुठेही 'रामसेंना विसरता की काय' असाही नाही आणि 'रामसे म्हणजे सवंग फालतूपणा' असाही नाही. संतुलित व थोडक्यात घेतलेला आढावा आहे.

या स्पर्धेतील अनेक लेख, बहुतेक लेख हे अत्यंत वाचनीय असणारच. मुळात चित्रपट हा भारतीय समाजमनाचा कित्येक दशके एकमेव मनोरंजनात्मक आधार होता. मायबोलीकरांचे सरासरी वयही बहुधा असे असावे की तो जमाना जवळून अनुभवलेलेच बहुतेकजण असतील. तरीही 'विषय क्रमांक एक' मध्ये रामसेंना स्थान देणे हे मला तरी आव्हानात्मक वाटते.

रामसेंचे चित्रपट असेच सवंग मनोरंजनातून भीतीही वाटवणे या प्रकारचे असायचे. पण भयपटाच्या निर्मीतीतील सातत्य आणि तेही गाजू शकणार्‍या चित्रपटांच्या मार्‍यात, हे अ‍ॅकनॉलेज करण्यासारखे यश म्हणावे लागेल.

शुभेच्छा

-'बेफिकीर'!

मस्तच.
चित्रपटेतिहासाचा लेखाजोखा घेताना सतत कलात्मक, समांतर आणि ए ग्रेड व्यावसायिक चित्रपटांनाच चर्चेत झुकतं माप मिळतं. त्यामुळे हा तुझा लेख वाचून आणखीच छान वाटलं Happy

बेफिकीर+१.
'रामसे बंधूंचा सिनेमा' हे आमच्यासाठीही टोटल मनोरंजनाचा खजिनाच.
हे पिक्चर बघताना आता पुढे काय होणार, अमूक वेळी भुत येणार, गाणं सूरु होणार, तसलं काही दिसणार वगैरे वगैरे चे आखाडे अगदी पक्के असायचे. Wink

>>रामसेंचे चित्रपट असेच सवंग मनोरंजनातून भीतीही वाटवणे या प्रकारचे असायचे. पण भयपटाच्या निर्मीतीतील >>सातत्य आणि तेही गाजू शकणार्‍या चित्रपटांच्या मार्‍यात, हे अ‍ॅकनॉलेज करण्यासारखे यश म्हणावे लागेल.
+१

छान लिहलाय लेख....

'रामसे' चर्चेला घेणं- याबद्दल अभिनंदन. Happy छान लिहिलं आहेस. (खुद्द रामसेही तुझ्या प्रत्येक वाक्याला सहमत होतील बहुतेक!)

वा! लय भारी- सोलापूरी .

विरानाचे फक्त प्रोमोज बघितलेत आणि एकही रामसेपट पाहिला नाही पण लेख मात्र फार आवडला.

लई भारी. रामसे म्हणजे 'Its so bad that its so good" ह्या विभागात पडतात. खरतर तांत्रिक चकचकाट सोड्ला तर रॉबेर्ट रोड्रिगेझचे बरेच सिनेमे ह्याच पठडीमधे मोडतात पण त्याला मात्र मानाचे स्थान आहे.

रामसेंच्या चित्रपटात कसलाही कलात्मकतेचा आव नाही, उगाच काहीतरी प्रतिकात्मक वगैरे नाही, आणि मला त्यांचा हा प्रामाणिकपणा प्रचंड भावतो. >> +१

अरे व्वा.. एकदम वेगळाच विषय घेतलाय.. आवडेश Happy
>> रामसेंचा सिनेमा आला हे कळायचे ते त्याच्या भडक, उत्तान पोस्टर्समुळे. चोरट्या नजरेने ती पोस्टर्स डोळे भरुन पाहिली जायची. सिनेमात नक्की काय काय बघायला मिळणार आहे हे आपल्या निष्ठावान प्रेक्षकांना बरोबर कळावे हा उद्देश या पोस्टर्सने लगेच सफल व्हायचा. गावातल्या सगळ्यात गचाळ थिएटरमधे; घाम, पानमसाले, हातभट्टी आणि मुतारी अशा संयुक्त दरवळात पाहिलेले हे सिनेमे माझ्या वयात येण्याचा अविभाज्य भाग आहेत.
>>
अगदी अगदी सहमत Happy
लेख आवडला हे वेगळं सांगायला नकोच!
अवांतर -- 'खाकी' आणि केशू रामसे ह्यांचा इतका जवळचा संबंध आहे ते माहिती नव्हतं. ह्या लेखाच्या निमित्ताने ज्ञानात भर पडली. लेखातल्या शेवटल्या वाक्याशीही सहमत.

रामश्यांचा कंटेम्पररी असूनही एकही पिक्चर पाहिला नाही याची खंत वाटते खरी. एक नॉन्सेन्स जॉनर म्हणून तरी पहायला पाहिजे होता खरा :(. आता तो अ‍ॅक्सेप्ट होणार नाही मिनिटभरही..

जियो यार...
साजिर्‍याला १००% अनुमोदन !

<<रामसेंच्या चित्रपटात कसलाही कलात्मकतेचा आव नाही, उगाच काहीतरी प्रतिकात्मक वगैरे नाही, आणि मला त्यांचा हा प्रामाणिकपणा प्रचंड भावतो.>>>

पटेश ! Happy

मस्त लिहिलंयस, आगावा. मुळात रामसेंवर लिहिण्याचं तुझ्या मनात आलं हेच भारी वाटलं मला. Happy

मी रामसेंचा एकही भयपट पाहिला नाहीये. पण शाळेच्या रस्त्यावरची 'पुराना मंदिर'ची पोस्टर्स पाहिलेली आठवतात. 'पिक्चर-हिरो-हिरॉईन' या तद्दन शाळकरी खेळात माझं आणि मंजीचं 'पी-एम-ए' हे अगदी हमखास गुण मिळवून देणारं कोडं असायचं हाच काय तो रामसेपटांशी माझा संबंध Lol

आगाऊ.....

स्पर्धेसाठी म्हणून का होईना, एखाद्या स्पर्धकाने 'रामसे बंधू' हा विषय निवडला आहे हे जर आज रामसे कुटुंबियांना समजले तर त्यांना त्याबद्दल त्या स्पर्धकाविषयी कृतज्ञताच वाटेल.

'रामसे परंपरा' अशी काही रुळली रुजली आपल्या हिंदी चित्रपटसृष्टीत की त्या धर्तीच्या चित्रपटांसाठी ते एक ब्रॅण्ड नेम बनले आणि खरोखरी त्यांच्या चित्रमालिकेने लाखो नव्हे करोडो प्रेक्षकांना जो आनंद दिला त्याला अन्य कुणी निर्मात्याने हेवा करावा असाच होता. महाराष्ट्र राहू दे पण मी जेव्हा कामानिमित्ताने वा सहलीच्या निमित्ताने म्हणा, राजस्थान आणि बिहार या दोन राज्यातील थिएटरपुढे जेव्हा 'पुराना मंदिर' तसेच 'बंद दरवाजा' साठी उसळलेली गर्दी पाहिली तेव्हा थक्क झालो होतो. मी आणि माझ्या मित्रांनी ती गर्दी खरेच का 'रामसे' चित्रपटासाठी आहे की एखाद्या शोले वा डीडीएल्जे साठी आहे ? याकरीता थिएटरवरील पोस्टरकडे पुन्हा एकदा उत्सुकतेने पाहिले होते.

रामसे बंधूंचा "दो गज जमीन के नीचे....' हा सर्वार्थाने एक पूर्ण रहस्य आणि भयपट म्हणावा लागेल. मला आजही (या लेखाच्या निमित्ताने) इम्तियाझ अली आठवला.

'भयपटा' तून या बंधूना मिळालेल्या पैशाच्या वाटणीतील केशू रामसे यानी त्यापुढे जाऊन 'सबसे बडा खिलाडी', खिलाडीयोंका खिलाडी' 'इंटरनॅशनल खिलादी' अशी जी बॉक्स ऑफिसवर जोरदार धंदा करणारी मालिका बनविली, त्याबद्दल केशूंचे कुणी कितीही कौतुक करो, पण टायटल्समध्ये याच केशू रामसे यानी 'प्रोड्युसर' म्हणून फक्त 'केशू' हे शॉर्ट नाव देणे म्हणजे 'रामसे' नावाने त्याना दिलेल्या स्थानाचा अवमान केल्यासारखे सार्‍या रामसेप्रेमींना वाटत राहील यात संदेह नाही.

अशोक पाटील

त्या लहान वयात हिरो-हिरोईन सोडले तर दिगदर्शक, संगीतकार, गायक हे परद्यामागचे कलाकार ठाऊकही नसायचे... पण भूताचा कोणताही चित्रपट का लागेना.. तो रामसे बंधूंचाच म्हणून मी ओळखायचो.. आणि समोरच्यालाही अगदी खात्रीने तेच सांगायचो..

लेखात उल्लेख झालेले आणि रामसे बंधूंनी काढलेले एकूण एक चित्रपट पाहिले आहेत.. भुताला आपण घाबरतो हे माहीत असूनही एक उत्सुकता.. आणि तो आल्यावर मात्र डोळ्यावर हातांची बोटे ठेऊन त्याच्या फटीतूनच त्याला बघितले जायचे.. हळूहळू वयात येऊ लागलो तशी आणि एका गोष्टींची उत्सुकता असायची ती म्हणजे एका तरी सहाय्यक अभिनेत्रीचा खून ती आंघोळ करताना व्हायचा.. भूत हे चावटही असते हे तेव्हाच आमच्या मनावर रुजले.. आपणही भुताच्या जागी असलो की असेच काहीसे करायचे असले बालिश विचारही मनात येऊन गेलेत त्या काळी... सारे आठवले आज.. आणि याबद्दल मनापासून धन्यवाद.. स्पर्धेसाठी शुभेच्छा.. Happy

>>रामसेंच्या चित्रपटात कसलाही कलात्मकतेचा आव नाही, उगाच काहीतरी प्रतिकात्मक वगैरे नाही, आणि मला >>त्यांचा हा प्रामाणिकपणा प्रचंड भावतो

+१००

या सर्व सिनेमात, 'भुताचे' काम करणारा कलाकारपण एकच असायचा, त्याचे नाव माहीती आहे का कुणाला?

रामसे बंधूंना प्रत्यक्षात कुणी पाहीलंय का ?
मला तर नेहमी वाटत आलंय कि ते स्वतःच कुठल्या तरी पडक्या वाड्यात वगैरे राहत असावेत..

Pages