अक्षरवार्ता

'त्रिपदी' हा श्री. गो. नी. दाण्डेकर या बहुआयामी आणि बहुप्रसव लेखकाच्या चोखंदळपणे निवडलेल्या स्फुटलेखांचा नवीन संग्रह. वेगवेगळ्या काळांत, वेगवेगळ्या निमित्तानं लिहिले गेलेले हे लेख आजवर कुठेही संग्रहित झाले नव्हते, ते आता या पुस्तकाच्या रूपाने एकत्रित वाचकांसमोर आले आहेत. या लेखांची प्रकृती लक्षात घेता या लेखांची सामान्यतः व्याक्तिविषयक, आत्मपर आणि ललितलेख अशी विभागणी करता येईल. म्हणून या लेखांच्या संग्रहाचं नाव 'त्रिपदी'.

दोन महिन्यांपूर्वी पुण्यात एका प्रसिद्ध वृत्तसमूहानं त्यांच्या एका साप्ताहिकाच्या वर्धापनदिनानिमित्त डॉ. प्रकाश व डॉ. मंदा आमटे यांच्या मुलाखतीचा कार्यक्रम आयोजित केला होता. टिळक स्मारक मंदिरात हा कार्यक्रम होणार होता. त्या आधी काही महिन्यांपूर्वीच प्रकाशकाका आणि मंदाकाकूंची एक मुलाखत तिथेच झाली होती. लोकांनी त्या मुलाखतीला प्रचंड गर्दी केली होती. तशीच गर्दी याही कार्यक्रमाला असेल, असं मला वाटलं होतं. म्हणून सहाच्या कार्यक्रमाला साडेपाच वाजता पोहोचलो, आणि थक्कच झालो. सभागृह अगोदरच प्रेक्षकांनी तुडुंब भरलं होतं. आतमध्ये पाय ठेवायलाही जागा नव्हती.

श्रेष्ठ कादंबरीकार गो. नी. दाण्डेकर यांनी लिहिलेली एकमेव रहस्यकथा, किंवा कादंबरिका म्हणजे 'रुमाली रहस्य'. बालवयात गोनीदांवर नाथमाधव आणि ह. ना. आपट्यांच्या कथा-कादंबर्‍यांचा विलक्षण प्रभाव होता. 'ह. ना आपट्यांची कळस ही रहस्यकथा वाचूनच आपणही पुढे रहस्य प्रांतात शिरलो', असं गोनीदा म्हणाले होते.

'रुमाली रहस्य'चं कथानक अठराव्या शतकातल्या पुण्यात घडतं. मराठेशाही, नाना फडणवीस - घाशीराम कोतवाल - रामशास्त्री प्रभुणे यांच्या परिसर आणि सामाजिक - राजकीय पर्यावरणात घडणारी ही कादंबरिका गेली पंचेचाळीस वर्षे उपलब्धच नव्हती. मृण्मयी प्रकाशनाने ती नुकतीच पुनर्मुद्रित केली आहे.

राजेश पाटील हा खानदेशातील ताडे या अगदी लहान खेड्यातून आलेला तरुण. अतिशय हलाखीत जगणार्‍या कष्टकरी कुटुंबातून आलेला राजेश शेतमजुरीचे मिळेल ते काम करून, पाव-भाजीपाला विकून, ट्रॅक्टरवर मजुरी करून, विहिरी खोदून शाळा शिकला.

श्री. विजय तेंडुलकर यांच्या ज्येष्ठ कन्या सुषमा तेंडुलकर यांनी लिहिलेली ही कहाणी - त्यांच्या बाबांची.