आजोळ

परसा - कडे (?)
परसदार या विषयावर ममोचा लेख वाचला आणि (या विषयी स्फुरण आलं असं कसं म्हणू ) वाटलं आपलीही एक आठवण सांगावी झालं.. 'अजुनही जागे आहे गोकुळ' या माझ्या मायबोलीवर असलेल्या लेखामध्ये (रिक्षा नाहीये हं, फक्त संदर्भ देतेय) माझ्या आजोळचं, पारपुंडचं वर्णन केलं आहे. तिथे माझ्या आजीच्या तोंडून 'परसाकडला' हा शब्दप्रयोग पहिल्यांदा ऐकला. आधी कळलं नव्हतं म्हणजे काय ते.
आमच्या घराचं परस आहे त्यात परसाकडची' बांधीव' सोय होती. त्यासंबंधी माझी ही एक गमतीदार आठवण. आत्ता 'गमतीदार' म्हणतेय पण तेव्हा 'मती' भांबावून 'दार' गाठावं लागलं होतं. शब्दच्छल पुरे आता आणि नेमका प्रसंग असा घडला..

गड्याच्या खांद्यावर बसलेली, टुकूटुकू नजरेने आसमंत न्याहाळणारी लहानगी. खळाळणारी नदी, नदीपलिकडे रांगोळीच्या ठिपक्यासारखी दिसणारी घरं आणि मागे - पुढे आपल्याच नादात असलेली भावंडं, मोठी माणसं. त्यांच्या बोलण्याचे आवाज. पाहता- पाहता गड्याच्या चालीने ते आवाज हवेत विरायला व्हायला लागतात, मागे पडतात. आता फक्त साथीला आसमंत आणि गड्याचं झपाझप चालणं. बघता बघता त्या चिमुकलीला गड्याच्या खांद्यावर बसायचा कंटाळा येतो. ती खांद्यावरून उतरते. कपड्यांवर उडालेली माती झटकत पुन्हापुन्हा पायाने माती उडवत राहते. मातीतलाच हाताला लागलेला दगड उचलून नदीच्या दिशेने भिरकावते.

गड्याच्या खांद्यावर बसलेली, टुकूटुकू नजरेने आसमंत न्याहाळणारी लहानगी. खळाळणारी नदी, नदीपलिकडे रांगोळीच्या ठिपक्यासारखी दिसणारी घरं आणि मागे - पुढे आपल्याच नादात असलेली भावंडं, मोठी माणसं. त्यांच्या बोलण्याचे आवाज. पाहता- पाहता गड्याच्या चालीने ते आवाज हवेत विरायला व्हायला लागतात, मागे पडतात. आता फक्त साथीला आसमंत आणि गड्याचं झपाझप चालणं. बघता बघता त्या चिमुकलीला गड्याच्या खांद्यावर बसायचा कंटाळा येतो. ती खांद्यावरून उतरते. कपड्यांवर उडालेली माती झटकत पुन्हापुन्हा पायाने माती उडवत राहते. मातीतलाच हाताला लागलेला दगड उचलून नदीच्या दिशेने भिरकावते.

एप्रिल मध्ये परीक्षा संपता संपताच वेध लागायचे ते बेळगावला पळायचे.. नक्की आठवत नाही पण साधारण ७/८ तारिखला परीक्षा आटोपत आलेल्या असायच्या आणि पेपर सोपा गेल्याच्या आनंदापेक्षा मामाच्या गावाला जायचंय हाच आनंद मनात साठायला लागायचा .तयारी सुरु व्हायची. एसटी लागण्याची भीती हे एकच कारण मनात धाकधूक निर्माण करायचं. वेंगुर्ला ते बेळगाव साधारण तीन साडे तीन तासाचा प्रवास करायला फक्त बेळगावच्या ओढीपोटी तयार असायचो .नाहीतर एसटी नुसती बघितली तरी एक विचित्र गोळा पोटात तयार व्हायचा. दुपारी जेऊन एप्रिल मधल्या भर दुपारी वेंगुर्ला बेळगाव एसटी पकडायचो बस स्टॅन्डवर जाऊन .

घाल आजोळ ओंजळीत

पिकला किती ग मोहोर

शुष्क क्षितिज वैराण

मरुबन मोहरला दाटीत ।

मागे वळून वाहतो

नदीचा उलटा प्रवाह

सांज आळवून गातो

स्वराचाअभोगी दाह।

नितळ शांत मनोहर

संथ स्तब्ध दर्शन

कुणी फेकला का दगड

उगाच  तरंग खोलवर।

बदलले ऋतू गालात

हरवले सूर तालात

नवी पालवी खोडाला

सर्द वाळवी मनाला।

अमर्याद वेगे मावळती

किनारी स्पृहा निश्चल

अश्वत्थ मागतो मनी

कैलास लेणे शाश्वती।

तुळशीमागला औदुंबर,
ते कौलारु मायेचं घर

कवठीचाफा.. सोनचाफा..
कर्दळ नी पिवळा चाफा
गावठी गुलाब.. लाल जास्वंद
टप्पोरं जांभूळ, चिकाची करवंदं

ते कोप-यातलं रायआवळ्याचं झाड
लाड करणारे ते हिरवे हिरवे माड

विहिरीत सोडलेला पोहरा
किंचित कुरकुरणारा रहाट
प्राजक्ताच्या सड्यांनी
तेव्हा उगवायची ती पहाट

पिकलेला आंबा,
झाडावरुन अवचित पडलेला..
रसाळ फणस,
आजोबांनी समोर बसून फोडलेला

आंब्याच्या रसाचे
कपड्यावर डाग पिवळे
गोड गोड पाण्याचे
शुभ्र मलईदार शहाळे

चूलीकडली धग, शेणाचं सारवण
वर्षाच्या बेगमीचं लाकडाचं सरपण
आजीच्या हातचं माश्याचं कालवण
रसातले शिरवाळे, आंबोळ्या नी घावण