सिनेमा सिनेमा- पुन्हा एकदा

भारी.

हे अशक्य जबरी आहे.. आणि ह्यातलं प्रत्येक वाक्य मला जवळचं आहे असं मला वाटतंय.... खलास !

मी कोणत्याही भाषेतला, कितीही ड्युरेशनचा, कोणताही सिनेमा, कितीही वेळा पाहू शकते.. आवडीनं ... कारण तो सिनेमा असतो म्हणून !

जुन्या मायबोलीवर मी "रार की नजरसे" म्हणून लिहायचे सिनेमाबद्दल त्याची आठवण झाली...

आता आज दुसरं काहीही वाचायची गरज नाही.

प्रचंड आवडलं

वा, लेख आवडला.
माझ्या बाबतीत सिनेमा डोळसपणे बघायचे युग आत्ता आत्ता सुरु झालेय. हिंदी सिनेमा
प्राणप्रिय आहेच, पण सध्या जगभरात जे प्रयोग होताहेत, ते तितक्या दमदारपणे
आपल्याकडे होताना दिसत नाहीत.
परदेशी चित्रपट बघताना, ते चेहरे, ती संस्कृती बघताना, जरा विचार करावा लागतो.
भारतीय चित्रपटांच्या बाबतीत ते तितकेसे अनोळखी वाटणार नाही, पण तसे प्रयोग
मात्र व्हायला हवेत असे वाटते. केवळ मनोरंजन, आणि तेसुद्धा त्यांच्या कल्पनेप्रमाणे,
हे आता थांबावे असे वाटते.

जबरी! मी इतकी कधी सिनेमाशी समरस होऊ शकले नाही , तरीही वाचून भारी वाटलं!!

प्रचंड आवडला लेख. कितीतरी वेळा अगदी अगदी असं झालं.

मस्तच !!

माझ्या मुलींना माहीत असतं सिनेमातलं अमुक एक दृश्य आलं, गाण्यांमधला अमुक एक शब्द, कडवं आलं की आई असेल तिथून येणार आणि स्क्रिनवर नजर खिळवणार, त्या मग त्याकरताच हाका मारुन मारुन बोलावतात.

>>> हे माझ्याही घरात होतं.

शिवाय लागेल त्या जुन्या सिनेमांमधली सगळी गाणी तुला कशी पाठ असतात - असा आदित्यला नेहमी प्रश्न पडलेला असतो.

एखादा जुना सिनेमा 'कसा आहे?' या त्याच्या प्रश्नाला अनेकदा माझं उत्तर असतं - 'मस्त आहे, गाणी भारी आहेत.' तर, त्याला हा क्रायटेरियाच पटत नाही

जबरी! एकदम मस्त लिहीले आहे! "पॅशन" दिसते शब्दा शब्दात अगदी!

रार - त्या लिन्क्स दे. आम्हाला शोधायला लावू नको

८० ते ९० हे दशक सिनेमांच्या दृष्टीने सर्वात टुकार दशक>>> याच्याशी सहमत. जे लोक तेव्हा कॉलेज मधे होते, त्यांना कल्पना असेल की त्या वर्षांत कॉलेजमधल्या मित्रमैत्रिणींनी एकत्र जावे असे चित्रपट फार आले नाहीत. गाण्यांचा दर्जाही खूप घसरला होता. रफी गेला, किशोरही खूप कमी गाणी करत होता. ७० च्या दशकतील दिग्गज एलपी, कल्याणजी-आनंदजी, आरडी यांची प्रतिभा ओसरली होती, नवीन संगीतकार, नवीन गायक यांना स्वतःचा सूर सापडला नव्हता. त्यामुळे फारशी मजा नव्हती. ८२-८३ पर्यंत अमिताभ तरीही जोरात होता, पण नंतर त्याची चित्रपट निवड अतिशय चुकली, राजकारण आले, वाढच्या वयामुळे त्याचा आधीचा "लुक" बदलला. त्याच्याबरोबरचे इतर स्टार्सही म्हातारे दिसू लागले. अनिल कपूर, जॅकी, सनी वगैरे नवीन लोक आले, पण आमच्यासारख्यांना ते अधूनमधूनच आवडले.

गाण्यांच्या बाबतीत ६०-७० चे दशक मात्र जरा वादग्रस्त होईल. आपल्या आधीच्या पिढीचे समीक्षक ५०-६० च्या दशकाला हिन्दी चित्रपटसंगीताचा सुवर्णकाळ म्हणतात. मला स्वतःला ६०-७० च्या दशकातील गाणी फारशी आवडत नाहीत. आणि किशोरच्या गाण्यांचा सुवर्णकाळ सगळा ६९-७० व पुढे होता. ६५ च्या पुढच्या चित्रपटांतील गाणी पाहिली तर खूप तोच तोच पणा दिसतो. घे रफी आणि दे त्याला असतील नसतील तेवढी गाणी असा प्रकार बर्‍याच संगीतकारांत तेव्हा दिसतो (विशेषतः शंकर-जयकिशन - तेव्हाची सर्वात लोकप्रिय जोडी). ६९ मधे एसडी-किशोर-राजेश खन्ना मुळे मग एकदम सगळे बदलले.

पण ८०-९० चे दशक, त्यातही ८५-९० हा काळ प्लॅस्टिक युग हे मात्र अगदी सहमत. "त्या वेळची गाणी आता किती ऐकावीशी वाटतात" हा निकष लावून पाहिले तरी हेच जाणवते.

सुरेख.

कॉलेजात असताना काही काळ पाश्चात्य सिनेमाचं भूत डोक्यावर होतं. अजूनही आहे पण त्या काळात हिंदी सिनेमा म्हणजे गाण्यांनी भरलेला, मेलोड्रामॅटिक प्रकार अशी तुच्छतेची भावना निर्माण झाली होती. सुदैवाने ही काही काळच टिकली. नंतर लक्षात आलं की हिंदी सिनेमा हा ऑपेरासारखा एक स्वतंत्र कलाप्रकार मानायला हवा. जर मॉडर्निस्ट चळवळींमधून भारतीय समाज गेलाच नाही तर मग भारतीय सिनेमाला कुरोसावा आणि अंतोनियोनीच्या फूटपट्ट्या लावून का मोजायचं? तिकडे लोक नव्या वाटा चोखाळत असताना आपले वाडवडील स्वतःचं अस्तित्व टिकवण्याचा प्रयत्न करत होते. कालमानसात (zeitgeist) इतका फरक असताना तो कलाप्रकारांमध्ये दिसणार नाही हे अशक्य आहे. याचा अर्थ पाश्चात्य सिनेमाचा प्रभाव पडलाच नाही असं नाही. जिथे तो पडला तिथे रे, बेनेगल, निहलानी यांनी स्वतंत्र मार्ग चोखाळले. पण म्हणून 'मेन स्ट्रीम' हिंदी सिनेमा हा कलाप्रकारच टाकाऊ होतो असं वाटत नाही.

>>सिनेमाला आजूबाजूच्या जगाचे संदर्भ चिकटून असतात आणि आवडत्या सिनेमांच्या तुकड्यांसोबतच ते मनात येतात.>>
१००% सहमत. वर जी ट्यूबलाईट लागली त्याला कारणीभूत हीच जाणीव होती. चांगला असो की टाकाऊ, हिंदी सिनेमा लहानपणापासून रक्तात भिनलेला आहे. डॉन कितीही वेळा पाहिला तरी अमिताभची जादू कमी होणं शक्य नाही, मग भले समीक्षक काही म्हणोत. जुने चित्रपट, गाणी आणि भूतकाळ यांची वीण इतकी घट्ट झाली आहे की आता त्यात फरक करता येणंच अवघड झालं आहे.

मस्त लेख..
पण ८०-९० चे दशक, त्यातही ८५-९० हा काळ प्लॅस्टिक युग हे मात्र अगदी सहमत. "त्या वेळची गाणी आता किती ऐकावीशी वाटतात" हा निकष लावून पाहिले तरी हेच जाणवते.<<<
अगदी अगदी.. खरंतर ८५ - ९५ असा काळ पकडायला हवा यात. इथेही फार भलं काही घडलं नाही. ९०-९५ दरम्यान सुद्धा काही सन्माननीय अपवाद वगळता सिनेमावर प्रेम करायला आशिकी, मोहरा, खिलाडी, कुली नं वन आणि इतर सगळे नं वन, कुमार सानू आणि त्याचे नाकात गाणे, लेगोमटन स्लीव्हज + ए लाइन तंबू कट ड्रेसेस, मल्टिकलर बांगड्या, सागर वेणी आणि नक्षीदार टिकल्या, प्रचंड ढगळ ब्लेझर्स, फ्लिक्स वाढवलेले हिरो, तुम तो ठहरे परदेसी ते चढ गया उपर रे ... एवढंच उपलब्ध होतं..
किती ते दुखभरे कॉलेजचे दिवस आमचे

मानवी नात्यांची गुंतागुंत, स्त्री-पुरुष नात्यातले आकर्षणाचे, प्रेमाचे, दुराव्याचे, तीरस्काराचे, पुन्हा एकमेकांकडे परतून येण्याचे, प्रगल्भतेचे पैलू ज्या सिनेमांमधून दिसतात ते सिनेमे मला बघायला जास्त आवडतात. माणसांमधलं अमूर्त नातं पडद्यावर खुलत जाताना बघायला मला आवडतं.
मात्र सिनेमामधे परिसरही दिसायला हवा. त्यात प्रवास हवा. नात्यांचा आणि माणसांचा. >>>> मस्त..

सही लिहीलय. श्र, ट्युलिप, फारेंड, अँकी वगैरे लोकांनीही सविस्तर लिहा ह्यावर..

छान लेख! आवडला

८० ते ९० हे दशक सिनेमांच्या दृष्टीने सर्वात टुकार दशक>>> बहुधा हे तितकेसे योग्य होणार नाही. 'अगदीच टुकार नसेल'!

सागर

राम तेरी

अमिताभचे अनेक (बहुतेक डॉन, मुकद्दर, नटवरलाल, शक्ती, शराबी )

कयामतसे कयामत तक (नक्की साल माहीत नाही)

तो 'कबूतर जा जा जा' गाणे असलेला (त्या काळापुरता ट्रेंड बदलणारा होता)

(वरील बहुतेक चित्रपट आज सामान्य वाटू शकतील, पण त्या काळापुरते ते गाजले होते.) (अर्थात, आजच्या दृष्टीने टुकार हे विशेषण योजायचे असल्यास माहीत नाही)

अतिशय सुरेख !!
'हिंदी सिनेमा आपल्या डी एन ए त फिट केलाय' या वाक्याला तर फिल्मी स्टाइल शिट्टी :).

सुरेख लेख !
आजच्या सकाळ मधे दिवाकर गंधे यांचा याच विषयावरचा लेख - http://epaper.esakal.com/Sakal/2May2012/Normal/Mumbai/MumbaiToday/index.htm

व्वा! सुंदर लेख!

आणि ह्यातलं प्रत्येक वाक्य मला जवळचं आहे असं मला वाटतंय.. >>>> हेच लिहायचे होते.. पूर्ण लेखच खूप रिलेट झाला.. आमचही असच होते.. शुक्र ऐवजी मी, आई, ताई रैवारी सिनेमाला जायचोच.. टीव्ही ही नव्हते ना तेव्हा.. नंतरही टीव्ही चक्क ८७ ला आला आमच्याकडे.. त्यामुळे आम्ही करमणुकीकरता सर्वस्वी तंबू टॉकिजवर अवलंबून .. पत्र्याची होती म्हणा चांगली. पण आकार डोम किंवा तंबूसारखा..

तुमच्या प्रत्येक वाक्याला हजार हजारदा अनुमोदन..! आज खूप दिवसांनी इथे आले आणि अगदी खुश करुन टाकणारं काहीतरी वाचायला मिळालं.. जियो.. प्रत्येक अन् प्रत्येक वाक्य माझ्या मनातून आल्यासारखं वाटलं. बेष्टंच..!!
आणि "कोणते सिनेमे बघायला जास्त आवडतात या प्रश्नाचं उत्तर माझ्याबाबतीत सोपं आहे. मानवी नात्यांची गुंतागुंत, स्त्री-पुरुष नात्यातले आकर्षणाचे, प्रेमाचे, दुराव्याचे, तीरस्काराचे, पुन्हा एकमेकांकडे परतून येण्याचे, प्रगल्भतेचे पैलू ज्या सिनेमांमधून दिसतात ते सिनेमे मला बघायला जास्त आवडतात. माणसांमधलं अमूर्त नातं पडद्यावर खुलत जाताना बघायला मला आवडतं.
मात्र सिनेमामधे परिसरही दिसायला हवा. त्यात प्रवास हवा. नात्यांचा आणि माणसांचा" >>> हे तर सगळ्यांत डिक्टो.. म्हणूनच बर्गमन काळजात रुतून बसलाय कायमचा.. आणि मग वूडी अ‍ॅलन, कुरासावा.. बरेच..!
आता विषय निघालाच आहे तर एक सिनेमा सजेस्ट करतेच.. sukkar banat (caramel) २००७ ची फिल्म आहे. वन ऑफ द ऑल टाईम फेव्हरेट..!

आणि हिंदी सिनेमाच्या शताब्दीच्या शुभेच्छा..!

जियो......
मस्त लेख, आवडलाच

मस्त लेख, आवडला

छान लेख... अगदी पटला. एकदम जिगर के पास वाटला. तो देव, तो राज, तो शम्मी, ती वहीदा, तो अमिताभ, ती नुतन, तो संजीव कुमार, तो शोले, तो जंजीर, तो मौसम..... हाय हाय हाय.

ललिता ला अनुमोदन.

माझ्या मुलीला ही हाच प्रश्ण पडतो. हल्ली तिला पण जुन्या गाण्यांचं वेड लागलं आहे. सोनी मिक्स वर रात्री ९ नंतर सगळी जुनी गाणी दाखवतात. ती नेहेमी बघते. जुने बरेच चित्रपट आमच्या संग्रही आहेत. ते पण तिला दखवायला सुरुवात केली आहे. मराठी सुध्धा. मलाच मजा येते आहे. दर शनिवारी रात्री हा कार्येक्रम असतो.

अफाट अफाट अफाट!!!!!!!!!!!! प्रचंड आवडले.
तो तुकड्यांचा परिछेद तर अप्रतिम. पाठमोर्‍या आमिर खानचे कसेकतचे (कयामतचे स्पेलिंग 'क्यू' ने सुरु करणारे) पोस्टर, आशिकीचे फुलपाखरु, अगदी 'शिवा'च्या पोस्टरवरची सायकल चेन गुंडाळलेली मुठ हे माझ्या मनात रुतून राहिलेले काही तुकडे.

हिंदी सिनेमा पिढ्यांमधला पूल आहे.>>> ह्याचा अत्यंत हृद्य अनुभव काही दिवसापूर्वीच आला. मी, माझे वडील आणि माझा १६वर्षीय लंडनमधेच वाढलेला चुलतभाऊ अशा तीन पिढ्यांनी मिळून 'श्री४२०' पाहिला. नुसता पाहिला नाही तर एंजॉय केला. ते कथानक, तो अभिनय, तो नैतिक झगडा, ती गाणी.....आम्हाला सलग बांधून ठेउ शकली हा त्या कलाकृतीचा मोठेपणा.

त्या त्या दिवसांतले मित्र-मैत्रिणी, जातात, रहातात, अधून मधून भेटतात किंवा कायमचेही दुरावतात. पण सिनेमा कायमच सोबत रहातो. >>> या वाक्यासाठी सलाम!

लेख आवडला हे सांगायचे राहून गेले . क्षमस्व.

फार एन्ड यांच्या विपूनंतर हे गुगलून काढले.

१९८० -

http://en.wikipedia.org/wiki/Bollywood_films_of_1980

१९९० -

http://en.wikipedia.org/wiki/Bollywood_films_of_1990

या लिंक्स केवळ त्या दोन वर्षांच्या आहेत व त्यामधल्या कालावधीतील चित्रपटांच्या नाहीत. बर्‍यापैकी नावे दिसत आहेत.

चर्चा भरकटवायचा उद्देश अजिबात नाही. पण असे वाटते की (मायबोलीवरील सरासरी वय ३० ते ४० च्या दरम्यान असावे व १९८० ते १९९० च्या कालावधीत बहुतेक लोक महाविद्यालयात असावेत, ज्या काळात चित्रपटांबाबत अपेक्षाही जास्त असतात व स्वतःची मानसिक प्रगती अती वेगात होत असल्याने चित्रपट न आवडण्याची शक्यताही आढू शकते) त्या वयात ते तसे वाटणे शक्य असावे.

सुरेख लिहिलेस शर्मिला.

शिरीष कणेकर त्यांच्या माझी फिल्लमबाजी या कार्यक्रमाच्या शेवटी एक पाच मिनीटांचे स्वगत्/निवेदन करतात. या सिनेमाच्या वेडाबद्दल. डोळ्यात पाणी येतं कारण हे सगळं आपणही अनुभवलेलं असतं. प्रत्येक सिनेमावेडा या अनुभुतीतून गेलेला आहे. मी पण त्यातलाच एक. मी तसा खुप नशिबवान आहे. कारण आमच्या शहापूर मध्ये माझ्या लहानपणी एकच थिएटर होतं - श्याम टॉकीज नावाचं. शहरातल्या थिएटरच्या पुढे डब्बा. नविन चित्रपट दाखवण्याची हौस त्या मालकाला परवडायची नाही. पण त्यामुळे मला खुप जुने चित्रपट बघायला मिळाले. फक्त एक रुपया तिकिट होतं. पण त्यासाठी सुद्धा आईचा ओरडा, मार खुप वेळा खाल्लाय. काय नाही बघीतलं त्यावेळेला. दिलीपकुमार, राज कपूर, शम्मी कपूर, देव आनंद पासून दक्षिणेतले डब चित्रपट - एन्.टी.रामाराव, एम्.जी.आर. यांनी भुमिका केलेले विर अभिमन्यु, विर अर्जून, रामायण. जेमिनीचे चित्रपट - त्यातली सुरवातीची ती ट्रंपेट वाजवणारी मुलं. प्रभातची तुतारी. आठवलं की अजून अंगावर रोमांच उभे रहातात. दारासिंगचे देमार चित्रपट. मी दिलीप्-देव यांचा एकत्र केलेला एकमेव चित्रपट - ईन्सानियत - वयाच्या दहाव्या वर्षी पाहीला. (माझा जन्म १९७० चा). चंद्रलेखा नावाचा जेमिनीचा चित्रपट - त्याच्या शेवटचे ते नगारा नृत्य. आजही जसेच्या तसे लक्षात आहे. दुर्दैवाने या चित्रपटांच्या सि.डी.ज आज उपलब्ध नाहीत. आज माझी मुलगी माझ्या कडून या चित्रपटांबद्दल ऐकते तेव्हा तिला हे सगळे माझ्या जन्मानंतरचे वाटतात. पाचवीत असताना सहामाही परिक्षेच्या शेवटच्या दिवशी मी मित्रांबरोबर गुमनाम बघीतला होता. नंतर दोन दिवस तापाने आजारी होतो. तरी देखील उत्सुकता म्हणून एप्रिल मधे बिस साल बाद बघायला गेलो. सुरवातीच्या खुना नंतर पळून जाण्याचा विचार होता. पण एका माणसाने थांबवलं. माझी भिती घालवली. मला म्हणाला मी सरकारी हॉस्पीटल मधे पोस्टमार्टेमचं काम करतो. भुत-बित काही नसतं. असतं तर त्यांनी मला नसतं पकडलं. नंतर मात्र मी (न घाबरता) बरेच चित्रपट बघीतले. मुमताज ने काम केलेले "एक नन्ही मुन्नी लडकी थी" आणि रामसेंचा "दो गज जमिन के निचे" हे त्यातले सर्वांत थरारक. मी पृथ्वीराज कपूर-सोहराब मोदींचा "सिकंदर" पाहीलाय. त्यातले पृथ्वीराज हुबेहुब शशी कपूर सारखे कसे दिसतात हे त्यावेळी पडलेलं कोडं होतं.
किती आणि काय सांगायचं या सिनेमाच्या वेडा बद्दल. आजही माझ्या मोबाईल मधे दोन-तिन तरी ब्लॅक अँड व्हाईट चित्रपट असतातच. प्रवासाचा वेळ असा सत्कारणी लागतो.

अफाट मस्त लिहिलंस. अनुमोदन देण्याजोगी वाक्ये वरच्या प्रतिसादांतून आधीच उद्धृत झालीत. ("सिनेमा पिढ्यांमधला पूल आहे" यासाठी तर तुला स्पेशल बक्षीस. ) पण त्यातही-

मानवी नात्यांची गुंतागुंत, स्त्री-पुरुष नात्यातले आकर्षणाचे, प्रेमाचे, दुराव्याचे, तीरस्काराचे, पुन्हा एकमेकांकडे परतून येण्याचे, प्रगल्भतेचे पैलू >>>
मात्र सिनेमामधे परिसरही दिसायला हवा. त्यात प्रवास हवा. नात्यांचा आणि माणसांचा.>>>
प्रत्येकाचा सिनेमा वेगळा, प्रत्येकाकरता सिनेमा वेगळा. >>>
प्रत्येकाची सिनेमा बघण्याची कारणे वेगळी. प्रत्येकाकरता सिनेमाचा अर्थही वेगळा. >>>

८० ते ९० च्या दशकाबद्दल जे लिहायचं होतं ते फारेंडानच लिहिलं आहे. शिवाय ६०-७० च्या गाण्यावाल्या दशकाबद्दलही.

'सिनेमा आवडतो' म्हणाजे नक्की काय- यासारखा अवघड प्रश्न नसेल.. सिनेमा किती काय काय करत असतो आपल्यासाठी. स्वप्न दाखवतो. आशा दाखवतो. मार्ग दाखवतो. खट्टु झालेल्या मनाला गुदगुल्या करतो, चटका बसलेल्या आपल्यावर फुंकर आणि थंड शिडकावा घालतो आणि पराभव झाल्यावर पाठीवर हातही ठेवतो. 'हिंदी सिनेमा आपल्या डी एन ए त फिट केलाय'- हेच खरं.

हिंदी सिनेमा हा ऑपेरासारखा एक स्वतंत्र कलाप्रकार मानायला हवा. जर मॉडर्निस्ट चळवळींमधून भारतीय समाज गेलाच नाही तर मग भारतीय सिनेमाला कुरोसावा आणि अंतोनियोनीच्या फूटपट्ट्या लावून का मोजायचं? >> अगदी आणि अगदीच!

आणखी एक म्हणजे- आजकाल बाहेर चारचौघांत आता रडता येत नसतं. अनेक शिक्के आणि अनेक प्रश्न. थिएटरच्या अंधारात कुठचा तरी मेलोड्रामा दाखवून सिनेमा रडायला लावतो, ते माझ्या दृष्टीने फार महत्वाचं आहे कारण असं रडायला मिळणं दुर्मिळ झालेलं असतं. तो मेलोड्रामा हे फक्त निमित्त म्हणून पुढे येतं, खरं तर प्रत्यक्ष जीवनातल्या मागच्या अनेक प्रसंगांत रडायचं राहून गेलेलं असतं. रडणं जगण्यासाठी फार फार आवश्यक आहे. सिनेमा रडू देतो, हे त्याचं मोठं देणं आहे.

आजकाल बाहेर चारचौघांत आता रडता येत नसतं. अनेक शिक्के आणि अनेक प्रश्न. थिएटरच्या अंधारात कुठचा तरी मेलोड्रामा दाखवून सिनेमा रडायला लावतो, ते माझ्या दृष्टीने फार महत्वाचं आहे कारण असं रडायला मिळणं दुर्मिळ झालेलं असतं. तो मेलोड्रामा हे फक्त निमित्त म्हणून पुढे येतं, खरं तर प्रत्यक्ष जीवनातल्या मागच्या अनेक प्रसंगांत रडायचं राहून गेलेलं असतं. रडणं जगण्यासाठी फार फार आवश्यक आहे. सिनेमा रडू देतो, हे त्याचं मोठं देणं आहे.

- साजिरा - अगदी अगदी ! तुमचं डायग्नॉसीस अचुक आहे ! जियो !