na^Xanala ijaAa^ga`iÔk saÜsaayaTI : maaihtIcaa p`saar AaiNa &anaacaa ivasaarÊ ija&asaa jaÜpasaNyaasaazI Aqak p`ya%na. AajapasaUna barÜbar 102 vaYaa-pUvaI- Amaoirkocyaa vaa^iXaMgTna Xahrat ek AgadI CÜTIXaI GaTnaa GaDlaI . AgadI naomakM saaMgaayacaM tr 13 jaanaovaarI 1888 cyaa saMQyaakaLI Amaoirkna raYT/aQyaxaaMcaM inavaasasqaana ‘vhašT ha}sa’ javaLcyaa ka^samaa^sa @labamaQyao. %yaa idvaXaI @labamaQyao ekUNa 33 jaNa jamalao hÜto. samaajaacya AgadI vaogavaogaL\yaa xao~atlaI hI maMDLI hÜtI. kuNaI BaUgaÜlaacao AByaasak hÜtoÊ tr kuNaI navanavao p`doXa QauMDaLNaaro T/oksa-Ê kuNaI vakIla tr kuNaI iXaxakÊ %yaat saamaaijak kaya-kto-hI hÜto. laYkrI AiQakarI doKIla %yaat hÜto. sava- maMDLI %yaaMcyaa %yaaMcyaa xao~at caaMgalaI p`vaINaÊ iXaklaolaI AaiNa KUp iÔrlaolaIÊ jaga paihlaolaI hÜtI. jaunyaa kaL\yaa laakDacyaa gaÜlaakar TobalaapaXaI %yaa idvaXaI saMQyaakaLI ka^samaa^sa @labamaQyao ek~ jamalyaavar cacao-laa sauÉvaat JaalaI. ivaYaya BaUgaÜlaasaMbaMQaI hÜta. AapNa AaiNa Aaplyaa AasapasacaM jaga samajaavaUna Gyaayalaa hvaM. %yaasaazI pwtXaIr p`ya%na krayalaa hvaot AaiNa imaLNaarM ho &ana samaajaat psarvaayalaa hvaM AXaI Aaca %yaa savaa-MmaQyao hÜtI. savaa-Mnaa &anaacaI thana hÜtI. navaMnavaM saMXaÜQana krNaoÊ Aaplyaa maaihtIcyaa AaiNa samajautIcyaa kxaa vaaZvat naoNao ha %yaa savaa-Mcaaca Qyaasa hÜta. Aaplyaa AasapasacaM jaga samajaUna GaoNyaacaI ek ivalaxaNa AaMtirk AÜZ %yaa savaa-Mnaa ek~ AaNaayalaa karNaIBaUt zrlaI hÜtI. %yaa idvaXaI saMQyaakaLI ]XaIrapya-Mt hI maMDLI cacaa- krt raihlaI. AaiNa ]zta ]zta " BaUgaÜlaacaM &ana imaLvaNaM AaiNa %yaacaa samaajaat p`saar krNaM " yaa QyaoyaasaazI ek saamaaijak saMsqaa sau$ krNyaacaM %yaaMnaI zrvalaM. %yaa saMsqaocaM naava %yaaMnaI zovalaM - " na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTI " . na^Xanala ijaAa^ga`aiÔkcaI sqaapnaa JaalaI tÜ Amaoirkotlaa ek ivalaxaNa kaL hÜta. AÝVÜigak ivakasa eka TPPyaalaa pÜcalaa hÜta. navaonavao laÜk Amaoirkot yao}na ]trt hÜto. &anaacyaa kxaa JapaT\yaanao ÉMdavat hÜ%yaa. sava-ca xao~aMmaQyao Amaoirkot saMXaÜQanaacaMÊ ]%saahacaMÊ navyaa navyaa svaPnaaMcaMÊ AaXaocaM AaiNa ija&asaocaM vaatavaarNa hÜtM. %yaa ka^samaa^sa @labamaQyao doiKla AXaIca BaarI maaNasaM jamalaI hÜtI. %yaatlyaa kuNaI ga`ÐD k^inayanasaar#yaa p`caMD pva-traXaI payaI palaqyaa Gaatlyaa hÜ%yaaÊ navyaa QauMDaLlyaa hÜta AaiNa maÜzmaÜz\yaa AaiNa p`caMD pva-taMcaI ]McaIhI maÜjalaI hÜtI. pNa to saarM %yaaMnaI ekT\yaacyaa baLavar kolaM hÜtM. &anaacyaa kxaa vaaZvaayacyaa AsatIla tr ek~ yaayalaa hvaM AaiNa saMGaTnaa baaMQaayalaa hvaI. AXaI garja %yaaMnaa p`kYaa-nao jaaNavaU laagalaI hÜtIca. 13 jaanaovaarIlaa saMGaTnaa sauÉ krayacaI zrvalyaapasaUna dÜnaca AazvaD\yaat saMsqaocaI GaTnaa banavaNyaat AalaI. EaI. gaaD-nar ga`Ina hubbaaD- ho na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTIcao pihlao AQyaxa hÜto. mau@yaa AaiNa baiháyaa maulaaMsaazI XaaLa sau$ krNaaro hubbaaD-saahoba poXaanao vaikla Asalao trI haDacao saamaaijak kaya-kto- hÜto. p`isaw Xaas~& Alao@JaaMDr ga`^hma baola (aMcao ho saasarobauvaa. Aaplyaa pihlyaaca AQyaxaIya BaaYaNaar gaaDI-nar hubbaaD- yaaMnaI kaZlaolao ]d\gaar maÜzo maaima-k tr Aahotca pNa %yaahIpoxaa na^Xanala ijaAa^ga`aiÔkcaM vaogaLopNa daKvaaNaaro Aahot. to mhNatatÊ " maI kahI BaUgaÜlaacaa t& naahI pNa trIhI maI na^Xanala ijaAa^ga`aiÔkcaa AQyaxa Aaho. Aaplyaalaa AaplaI saMsqaa hI maUzBar t&aMsaazI caalavaayacaI naahI hoca yaatUna savaa-Mnaa saaMgaayacaM AahoÊ sava- samaajaalaa BaUgaÜlaacaI gaÜDI laavaNaM ho AaplaM Qyaoya Aaho. " saMsqaocyaa saurvaatIlaa " savaa-MsaazI BaUgaÜla " mhNat na^Xanala ijaAa^ga`aiÔkcaI jaI sauÉvaat JaalaIÊ itcaa tÜ pIL Aajatagaayat tsaacyaa tsaa kayama Aaho. naMtr saÜsaayaTI p`caMD vaaZlaI. Aaja XaOxaiNak AaiNa vaO&ainak xao~at kama krNaarI hI jagaatlaI savaa-t maÜzI saMsqaa maanalaI jaato. &anaacaa p`saarÊ BaUgaÜlaacaa p`saar AsaM maanalyaamauLo saMqaocaM ek inayatkailak Asaayalaa hvaM AsaM savaa-Mnaaca vaaTlaM. saÜsaayaTIcaI sqaapnaa JaalyaapasaUna na} maihnyaatca Aapalyaa savaa-Mnaa AavaDNaarM AaiNa piricat AsaNaarM na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk ma^gaoiJana sauÉ JaalaM. ]<ama Cayaaica~oÊ Ap`itma Cpaš AaiNa sauMdr maaMDNaIsaazI Aaplyaa savaa-Mnaaca ho inayatkailak maaihtI AsalaM trI %yaacyaa pihlyaa AMkacaM kvhr AaiNa maaMDNaI yaqaatqaaca hÜtI. iÔkT tpikrI rMgaacaM pihlaM kvhr jarI rTaL hÜtM trI %yaacyaa dusaáyaaca panaavar %yaacaM Qyaoya sauspYTpNao ilaihlaM hÜtM. to hÜtM kI " (a inayatkailakanao puZIla Xatkat AaiNa %yaapuZohI yaoNaaáyaa Anaok Xatkat samaajaalaa maaga-dXa-na krIt rhavao. " baGaa kaya ilaihlaMya to² yaoNaaáyaa AaiNa %yaapuZo yaot rahNaaáyaa Anaok Xatkat samaajaalaa maaga-dXa-na ² AaplyaakDo eKadM maaisak inaGatM toMvha " ekUNa 12 AMk kaZayacao AaiNa maga pahU " evaZMca Qyaoya AsatM. pNa " yaoNaaáyaa AaiNa %yaapuZohI yaoNaaáyaa Anaok Xatkat " mhNajao kmaala JaalaI. yaoNaaáyaa kahI Xatkat samaajaalaa maaga-dXa-na kravaM AXaI šYaa- baaLgaNaaáyaa (a maaNasaaMnaa kuzUna takd hÜtI Æ AgadI pihlyaa idvasaapasaUna Aajatagaayat na^Xanala ijaAa^ga`aiÔknao %yaaMcyaa kamaacaI vaINa %yaaMcyaa %yaaMcyaa saBaasadaMcyaa BaÜvatI GaatlaI Aaho. Aajasauwa 34 Amaoirkna Da^lasa- Ba$na drvaYaI- hjaarÜ Amaoirkna AaiNa Amaoirkobaahorcao laÜkhI saÜsaayaTIcao sadsya hÜtat AaiNa kamaalaa hatBaar laavatat. saÜsaayaTIcaI KrI takd itcao saBaasad Asalao trIÊ %yaaMcyaa madtIbarÜbarca vaogavaogaL\yaa Amaoirkna kMpnyaa maÜzmaÜzo T/sT\sa\ AaiNa Ôa}MDoXansa (aMnaIhI na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTIlaa BarBa$na madt kolaolaI Aaho. ik%yaok maÜzmaÜz\yaa ]VÜgaaMnaI saÜsaayaTIcyaa AnaokivaQa saMXaÜQana p`klpaMnaa tuÔana madt kolaolaI Aaho. Aaplyaalaa vaaTtM Amaoirkot pOsaa Aaho mhNaUna na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTIsaarKI kamaM itqao ]BaI rahU Xaktat. pNa to pUNa- KrM Aaho AsaM mhNata yaoNaar naahI. AaplyaakDo gaNaptIt rÜYaNaašvar AaiNa idvaaLIt ÔTa@yaaMvar jaovaZa Kca- hÜtÜ %yaatlaa 10 % jarI pOsaa AapNa na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTIsaar#yaa &anaya&asaazI ]Baa kolaa trIÊ na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saarKo dÜnacaar p`klp ]Bao rahtIla. AaplyaakDo &anaalaa ikMmat naahIÊ to vaaZavaM mhNaUna samaajaat jaavaMÊ laÜkaMnaa iBaDavaMÊ ek ek kÉna %yaasaazI maaNaUsa jaÜDt jaavaa AsaM krNaaro kaya-kto-hI Ôarsao naahIt. pNa itkDoÊ naMbarI kama AaiNa %yaacaa samaajaat sauroK p`caar (a dÜnhI gaÜYTI na^Xanala ijaAa^ga`aiÔknao Ôar caaMgalyaa jamaivalaolyaa idsatat. Aaplyaalaa na^Xanala ijaAa^ga`aiÔkcaI AÜLK Aaho tI mhNajao %yaacyaa maaisakaMmaQaUna AaiNa maaihtIÊ &anaacaa Kijanaa Asalaolyaa %yaaMcyaa ca^naolamaQaUna. (a dÜnhImaQaUna jaI maaihtI AaplyaasamaÜr yaotoÊ tI Aaplyaalaa ivalaxaNa vaaTto (acao karNa %yaamaagao Asalaolao saMXaÜQanaacao pirEama ² gaolyaa dha vaYaa-t Aaplyaa maaisakamaQaUna ]<amaÜ<ama AaiNa djao-dar saaih%ya doNyaasaazI na^Xanala ijaAa^ga`aiÔknao saaQaarNa 200 kÜTI Épyao Kca- kolao Aahot. [savaI sana 1890 maQyao saÜsaayaTInao BaUgaBa-Xaas~& [s~ayala rsaola (aMnaa AlaaskamaQyao jaa}na maaihtI gaÜLa krNyaasaazI pihlaM saMXaÜQana ivaYayak Anaudana idlaM. %yaanaMtr Aajapya-Mt 111 vaYaa-t ekUNa 6500 saMXaÜQana p`klpaMnaa (a laÜkaMcyaa saMGaTnaonao AaiNa &anap`saaracaM kama krNaaáyaaMnaI Aaiqa-k Anaudana idlaolaM Aaho AaiNa (a AnaudanaatUna jaI maaihtI imaLvalaI jaato tI AaplyaasamaÜr vaogavaogaL\yaa laoKaMmaQaUna AaiNa kaya-ËmaatUna yaoto. %yaacaI gauNava<aa AaiNa vyaapkta (amaagacaM KrM karNa %yaaMnaI djao-dar saMXaÜQanaalaa idlaolaM mah<va Aaho. Aaplyaa maharaYT/at iktI maaisakaMcyaa maagao AsaM Ba@kma AaiNa caÜK saMXaÜQana AahoÆ djao-dar AaiNa &anaanao BarpUr AsaM maaisak ]<ama ikMmat do}na AaplyaapOkI iktIjaNa ivakt GaotIla AaiNa AXaa kamaalaa Aaplaa saiËya paizMbaa dotIla Æ Xa@yatÜ ÔukT AaiNa caÜ$na vaacaNyaacaI AaiNa &anaÊ maaihtIcyaa naavaaKalaI kahIhI caalavaUna GaoNyaacaI savaya Aata Aaplyaat pUNa- iBanalaI Aaho. na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk mhTlaM kI jarI Aaplyaalaa Ô> maaisak AaiNa ca^nala idsat AsalaM trI " &ana vaaZvaNaM AaiNa %yaacaa p`saar krNaM " ho Qyaoya ]raXaI baaLgaUna na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk KUp p`klp AaiNa ]pËma caalavatM. ÔÜD- maÜTar kMpnaIbarÜbarcaa %yaaMcaa ‘Aqa- plsa’ p`klp Ôarca sauroK Aaho.pRqvaI AaiNa Aaplaa saara AasamaMt caaMgalaa iTkNaM (asaazI laÜkiXaxaNaacaM kama ÔÜD-cyaa madtInao kolaM jaatM. (asaazIca %yaaMcaI ek svatM~ vaobasaašT baGaNyaasaarKI Aaho. XahratlaM p`dUYaNaÊ kcaraÊ saaMDpaNyaacaI vyavasqaa (asaarKo ivaYaya Gaot pRqvaIcaI naaDI satt tpasaNyaacaM kama (a p`klpamaaÔ-t kolaM jaatM. QaaDsaahI AavaD AsalaolyaaMsaazI ‘A^DvhoMcar’ naavaacaM maaisak caalavalaM jaatM. T/oikMgaÊ AvaGaD jaMgalaaMcaoÊ BaIYaNa vaaLvaMTaMcao p`doXa yaaMcaI Bargacca maaihtI (a maaisakatUna idlaI jaato. lahana maulaaMsaazI XaaLot iXakvalaa jaaNaara BaUgaÜlaacaa AByaasaËma na^Xanala ijaAa^ga`aiÔknao A%yaMt AakYa-k pwtInao maaisakacyaa sva$pat samaÜr AaNalaa Aaho. %yaacaI maaMDNaI [tkI ivalaxaNa AakYa-k Aaho kI ivaVaqyaa-MmaQao BaUgaÜlaacaI AavaD JaalaIca paihjao AaiNa iTklaI paihjao. ivaVaqyaa-MnaaÊ lahana maulaaMnaa vaacaNyaasaazI ‘valD’-- naavaacaM maaisakÊ iÔrNyaaAazI ‘T/^vhlar’ naavaacaM maaisak Amaoirkot ivalaxaNa laÜkip`ya Aaho. iXaxakaMnaa iXakvaNyaacyaa caaMgalyaa pwtI XaÜQaUna kaZNyaasaazI Anaudana Aaho. Xaas~&aMnaa AaiNa saMXaÜQakaMnaa ivaivaQa p`karacaI madt Aaho. pustkM AahotÊ ica~iÔtI Aahot AaiNa BaUgaÜlaaivaYayaI ]%saukta inamaa-Na krNaaro saMgaIt jalasaohI Aahot. na^Xanala ijaAa^ga`aiÔknao kahI mhNajao kahI baakI zovalaolaM naahI. " BaUgaÜlaaivaYayaIcaM &ana vaaZavaM AaiNa %yaacaa sava-dUr p`saar vhavaa " mhNaUna 113 vaYaa-pUvaI- sauÉ Jaalaolaa ha &anaacaa ya& AjaUnahI caalaUca Aaho. na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTI hI Amaoirkocyaa eka svaBaavavaOiXaYT\yaacaI AÜLK Aaho. Aaja Amaoirka jagaat ek mah<vaacaM sqaana baaLgaUna Aaho. BalaIbaurI AsaÜ pNa Amaoirka hI ek takd Aaho (at XaMka naahI. hI takd Amaoirkolaa Anaok karNaaMnaI p`aPt JaalaI. %yaa sava- karNaaMmaQao Amaoirkot gaolaI dÜnatInaXao vaYao- caalalaolao &anaasaazIcao p`ya%na savaa-t mah<vaacao Aahot. ija&asaa hI maaNasaacaI ek k^ro@Tr Aaho. hI ija&asaa vaaZvaNaoÊ jaÜpasaNao ho kama Amaoirkot gaolaI dÜna XatkM caalaU Aaho. Amaoirka maÜzI AaiNa balavaana vhayalaa %yaacaa Ôar maÜza hatBaar Aaho. navaMnavaM XaÜQat rahNaMÊ AsaM XaÜQaNyaalaa ]<aojana dot rahNaM AaiNa &ana maaihtI yaaMcaI gaÜDI laavaNaM hI Amaoirkotlyaa &anayaugaacaI zLk vaOiXaYz\yao Aahot. tI na^Xanala ijaAa^ga`aiÔksaar#yaa p`ya%naatUna p`itibaMibat hÜtanaa idsatat. na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk saÜsaayaTIsaarKI saMsqaa maharaYT/at janmaalaa yaošla kaya AaiNa AalaI trI iTkola kayaÊ vaaZola kaya Æ ka naahI Æ AXaI saMsaqaa maharaYT/at ja$r Aakaralaa yaošla. Ô> %yaasaazI saaQaarNa dha hjaar marazI maaNasaaMnaI dr maihnaa dÜnaXao ÉpyaaMcaM maaisak ivakt GaoNyaacaI tyaarI zovaayalaa hvaI. caar jaNa ha^Tolaat jaovaayalaa gaolao ikMvaa Zabyaavar Kayalaa gaolao trI marazI kuTuMba paca saatXao Épyao eka baOzkIt saMpvatM. ikMvaa ÔÜD-saarKI bajaajanaI ikMvaa iÔrÜidyaaMnaI AaplaI XahrM jagaNyaalaayak vhavaIt mhNaUna laÜkiXaxaNaasaazIÊ eKaVa saMsqaolaa ikMvaa maaisakalaa vaYa-Barat dÜnacaar kÜTIMcaI madt satt krt rhavaIÊ ikMvaa eKaVa vaYaI- maharaYT/atlyaa sava- gaNaoXa maMDLaMnaI %yaaMcyaakDo vaga-NaIsaazI jamaa hÜNaaáyaa rkmaopOkI ek T@ka r@kma &anadanaasaazI baajaUlaa kaZUna zovaavaI. (atlaM kahIhI JaalaM trIÊ maharaYT/at &anayauga sau$ hÜNyaacaI ja$r Xa@yata Aaho. maharaYT/at dr maihnaa dÜnaXao Épyao doNaarI dha hjaar maaNasaM naahIt Æ kI maharaYT/atlyaa laÜkaMnaa &anaacaI ibalakUla caaDMca ]rlaolaI naahI Æ karNa kahIhI AsaÜ pNa maharaYT/at ho GaDt naahI ho na@kI. Aata maa~ vaoL Ôar ]rlaolaa naahI. qaÜD\yaaca idvasaat na^Xanala ijaAa^ga`aiÔk marazItUnahI maaisak sauÉ krola ikMvaa sava- marazI maaNasaM Ô> [Mga`jaItUna &anaacaM Aadanap`dana krt rahtIla. %yaamauLo Amaoirkna dRYTIkÜnaatUna iXavaajaI maharajaaMcaa maharaYT/ Aaplyaalaa iXakavaa laagaola. tÜ idvasahI tsaa kahI Ôar laaMba Aaho AsaM naahI. - Ainala iXadÜro